Οι Ιταλοί διανοούμενοι Κονστάντσο Πρέβε (1943-2013) και Ντομένικο Λοσούρντo (γεν. 1941) είναι μάλλον γνωστοί στην ευρωπαϊκή αριστερή διανόηση.
Φιλόσοφος με πλούσια και απαλλαγμένη από στερεότυπα σκέψη ο Πρέβε, φιλέλληνας και βαθύς γνώστης της πραγματικότητας και της ιστορίας της χώρας μας.
Καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο τού Urbino και πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Hegel-Μαrx για τη Διαλεκτική Σκέψη, ο Λοσούρντο έχει επίσης συμβάλει με τις πρωτότυπες παρεμβάσεις του στη σύγχρονη μαρξιστική σκέψη.
Παρουσιάζουμε εδώ ορισμένα σημεία της αντιπαράθεσης Πρέβε – Λοσούρντο για το δίπολο αριστερά-δεξιά, αντλώντας στοιχεία από την παρουσίαση των απόψεων των δύο διανοητών για το συγκεκριμένο θέμα, όπως αυτή έγινε από τον Τζιοβάνι ντι Μαρτίνο.

ΜΙΑ ΓΟΝΙΜΗ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ

Το 2003, ο Ντομένικο Λοσούρντο με ανοιχτή επιστολή του, εξέφρασε την αλληλεγγύη του στον Πρέβε σχετικά με τις προκλητικές κατηγορίες που ο τελευταίος είχε δεχτεί για «φιλοφασισμό». Ο Λοσούρντο περιέγραφε πολύ εύστοχα και σύντομα τις πιο ενδιαφέρουσες πλευρές της σκέψης του Κοστάντσο Πρέβε: τη σχέση του με το κομμουνιστικό κίνημα του 20ού αιώνα και την υπέρβαση του δίπολου δεξιά – αριστερά. Αναδείκνυε τις διαφωνίες του με τον Πρέβε και στα δύο αυτά ζητήματα, αλλά επανέφερε το θέμα από την προσβλητική και αβάσιμη κατηγορία στο πεδίο της πολιτικής φιλοσοφίας.

Σε διάφορα έργα, άρθρα και συνεντεύξεις, ο Κονστάντσο Πρέβε έχει υποστηρίξει την αναγκαιότητα υπέρβασης του δίπολου δεξιά – αριστερά, αναλύοντας εξονυχιστικά τις δύο έννοιες και κάθε πιθανή παρέκκλισή τους, και καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως η διατήρηση και η υποστήριξη του αμοιβαίου τους διαχωρισμού είναι επικίνδυνη και εμποδίζει την ορθή κατανόηση της επικαιρότητας. Όπως ακριβώς στο πεδίο της ιστορίας θεωρεί επικίνδυνο να διεξάγουμε τον Τέταρτο Παγκόσμιο Πόλεμο με τους χάρτες του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, στο φιλοσοφικό επίπεδο έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για μια ενδεχόμενη ανάγνωση της σημερινής πολιτικής πραγματικότητας με ξεπερασμένα εργαλεία.

Η μη χρησιμότητα των δύο κατηγοριών, προκύπτει για τον Πρέβε από τον διαχωρισμό των ιδεών από τις αξίες, και από την διευκρίνηση πως οι ιδέες είναι κάτι εντελώς ξεχωριστό και όχι παράγωγο των αξιών. Ο ίδιος ο Πρέβε έχει σε εκτίμηση διανοητές που μπορεί να ενστερνίζονται αξίες της δεξιάς (με την έννοια της «παραδοσιακής δεξιάς») μαζί με ιδέες της αριστεράς (με την έννοια της υπεράσπισης της κοινωνικότητας, απέναντι στην κυριαρχία του καπιταλιστικού καταναλωτισμού).

Ο Πρέβε προσδιορίζει πολιτισμικά τον σημερινό ευρωπαϊκό καπιταλισμό, σαν φορέα ιδεών της δεξιάς (νοούμενης σαν «δεξιά του χρήματος», στην οποία αντιτίθεται η «παραδοσιακή δεξιά») και αξιών της αριστεράς (νοούμενης σαν «αριστερά των ηθών», δηλαδή σαν το άδειο αλλά αναγκαίο περίβλημα που κάνει πράγματα «χωρίς να θυμάται για ποιο λόγο τα κάνει»).

Διαχωρίζοντας τις ιδέες από τις αξίες, ο Πρέβε χρησιμοποιεί τις έννοιες της «δεξιάς» και της «αριστεράς» για να μιλήσει και για το σήμερα. Αλλά ακριβώς από τη χρήση αυτή, προκύπτει και το πόσο άχρηστες και αδόκιμες είναι πλέον, σαν κλειδιά ανάγνωσης του πολιτικού (και μεταπολιτικού) παρόντος.

Ο Λοσούρντο απαντά πως, αφού ποτέ δεν ήταν εύκολο να ξεχωρίσουμε τη δεξιά από την αριστερά, σε κάθε ιστορική καμπή οφείλουμε νηφάλια να προσδιορίζουμε τι είναι δεξιά και τι αριστερά. Και πως το πρόβλημα στον 21ο αιώνα είναι πιο πολύπλοκο από ποτέ, ωστόσο η εγκατάλειψη της διχοτομίας δεξιά – αριστερά θα ήταν «αντιπαραγωγική και επικίνδυνη», επειδή θα προκαλούσε αποπροσανατολισμό και απώλεια οιασδήποτε δυνατότητας αντίστασης.

Για τον Λοσούρντο, κατά συνέπεια, η προσπάθεια που θα έπρεπε να γίνει δεν είναι αυτή που προτείνει ο Πρέβε, δηλαδή η υπέρβαση της διχοτομίας και όλων των αποπειρών του «παλαιού κόσμου» να την κρατήσουν εν ζωή, αλλά ακριβώς το αντίθετο: η διατήρηση της διχοτομίας, που κατ’ ανάγκη περνά μέσα από τον επαναπροσανατολισμό και την ορθή χάραξη των ξεχωριστών πεδίων.

Το βασικό σημείο είναι λοιπόν το εξής: Για τον Λοσούρντο, η διατήρηση της διχοτομίας δεξιά – αριστερά είναι σημαντική για να προσανατολιστούμε, και δεν πρέπει να εξαλειφθεί, γιατί έτσι θα χάσουμε την πυξίδα μας. Για τον Πρέβε, ο προσανατολισμός μας σήμερα κινδυνεύει ακριβώς από τη σύγχυση που προκαλεί η διατήρηση της διχοτομίας.

Η αναγκαία διατήρηση του διαχωρισμού, που υποστηρίζει ο Λοσούρντο, καθιστά αναγκαία την προσέγγιση της «δεξιάς» και της «αριστεράς» ως φιλοσοφικών εννοιών, που δυνητικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αυτό το πλαίσιο, ακόμη και για ιστορικές περιόδους πριν από την τυπική τους γέννηση.

Αντίθετα, ο Πρέβε αρνείται να θεωρήσει σαν φιλοσοφικές τις έννοιες «δεξιά» και «αριστερά», εκλαμβάνοντάς τες ως έννοιες ιστορικο-πολιτικές, που σαν τέτοιες εμφανίζονται στις αρχές της επαναστατικής ορμής του 1789, και σβήνουν στην καταστροφική διάλυση του 1989, χρονιά που σηματοδοτεί την εξάντληση της ορμητικής ώθησης, από την οποία θα έπρεπε να ξεκινήσουμε εκ νέου.