Αυτό που λέμε πόλη, είναι αυτό το πλήθος, αυτές οι σφηκοφωλιές οι απέραντες, οι ατέλειωτες μικρές φωλιές, σε όλα ετούτα γύρω μας τα τσιμεντένια διαμερίσματα, που μέσα κάποιοι άνθρωποι πονάνε, χαίρονται, ερωτεύονται, αγαπάνε, παλεύουν• και που αυτός ο πόνος, αυτός ο έρωτας, αυτός ο αγώνας, δεν έχει να κάνει τίποτα με τις γενικότητες, τίποτα με τον κοινωνικό εκσυγχρονισμό, τίποτα με την πολιτική στη γενικότητά της.
Φοβάμαι, λοιπόν, ότι ακόμα κι αυτό που λέμε ‘‘Μεγάλη Εβδομάδα’’ κινδυνεύει να είναι μια γενικότητα. Τι θα πει Μεγάλη Εβδομάδα; Για πάρα πολλούς θα πει κάτι για διακοπές, κάτι για παιδικές αναμνήσεις, κάποιο φολκλορικό στοιχείο, τη Μεγάλη Παρασκευή οι λυπητερές καμπάνες, τη νύχτα της Ανάστασης από έθιμο το κερί στο χέρι και μετά ένα καλό φαγητό, η παραδοσιακή μαγειρίτσα. Αλλά τι σημαίνουν όλ’ αυτά για τη ζωή και το θάνατο; Τι σημαίνουν όλ’ αυτά για τον μοναχικό άνθρωπο, τον χωμένο μέσα σε κάποια απ’ αυτές τις τρύπες τις τσιμεντένιες που μας κυκλώνουν εδώ; Τι σημαίνει για τον άνθρωπο ο οποίος έχει φθάσει στην αποκάλυψη που είναι η βλάβη;

Μέσα στη ζωή, δηλαδή, κυλάνε όλα καλά, όλα τρέχουν θαυμάσια, το επάγγελμα, οι πολιτικές ιδεολογίες, οι διαξιφισμοί στις εφημερίδες, οι απογευματινοί τίτλοι• και ξαφνικά η βλάβη! Σε τελείως προσωπικό επίπεδο. Ένας καρκίνος, ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, κάτι αναπάντεχο… Κι όλα ανατρέπονται. Και τότε, από την επιβίωση, απ’ τη φαινομενολογία της πραγματικότητας, περνάς για πρώτη φορά στη ζωή. Και μπαίνει το ερώτημα: Τι είναι ζωή και τι είναι θάνατος; Είναι το μόνο μέτρο και κριτήριο για να μπορέσουμε να καταλάβουμε, να ψηλαφίσουμε γιατί αυτή η εβδομάδα είναι Μεγάλη, κατά τι είναι Μεγάλη. Με ποιο μέτρο μετριέται το μέγεθος αυτής της εβδομάδας;
Ο τρόπος που γλιστράμε στις γενικότητες, κατ’ εξοχήν διευκολύνεται με τη γλώσσα, γι’ αυτό και τώρα, κι εγώ γενικότητες λέω. Αλλά μέσα απ’ την ‘‘πάλη των λέξεων’’, ίσως μπορέσουμε να κοινωνήσουμε σε μια προσωπική χειραψία. Λοιπόν με ποιο μέτρο ζωής είναι Μεγάλη αυτή η εβδομάδα;

Για μένα είναι ένα μέτρο φανερώσεων. Φανερώνει κάποια πράγματα τα οποία είναι πολύ μεγάλα. Μέσα στις γενικότητες είναι και ο Θεός. Για σκεφτείτε, ο καθένας μας ας σκεφτεί ξεχωριστά, πώς μπήκε στη ζωή του αυτή η λέξη; Φοβούμαι, τελείως αυτονόητα, μηχανικά, ασυνείδητα. Ο Θεός, μία έννοια, κάποιο υπέρτατο Ον, κάποιο πρόβλημα με το οποίο, επιτέλους, στη σοβαρότερη περίπτωση, πάλεψε η φιλοσοφία αιώνες να το προσδιορίσει, κάποιο –σε πολύ πεζό επίπεδο– ‘‘αντικείμενο’’ που το εκμεταλλεύονται ορισμένες τάξεις ανθρώπων.
Αυτή η εβδομάδα τον Θεό τον κάνει επώνυμο. Φεύγει το νόημα, φεύγει το ιδεολόγημα, και πρόκειται πλέον για ένα πρόσωπο. Το πρόσωπο αυτό έχει όνομα: Χριστός Ιησούς. Και σ’ αυτήν την εβδομάδα εικονίζεται η σχέση Αυτού του προσώπου μ’ εμένα, εικονίζεται η σχέση Του με τον κάθε άνθρωπο. Που είναι μια σχέση ερωτική ενός μανικού έρωτα.

Αὐτὸς ἡμῶν ἠράσθη πρῶτος, ἡμῶν ἐχθρῶν καὶ πολεμίων ὑπαρχόντων… Καὶ οὐκ ἠράσθη μόνον, ἀλλὰ καὶ ἠτιμάσθη ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ ἐρραπίσθη καὶ ἐσταυρώθη καὶ ἐν νεκροῖς ἐλογίσθη καὶ διὰ τούτων ἁπάντων τὸν περὶ ἡμᾶς αὐτοῦ παρέστησεν ἔρωτα. (Μ. Φώτιος).

Δεν είναι μια νοηματική σχέση, κάποιος καλός Θεός, αμαρτάνει ο κακός άνθρωπος (δηλαδή αποτυγχάνει, δεν πετυχαίνει να ζήσει αδιάστατα και αδιάλειπτα) κι έρχεται ο καλός Θεός και πληρώνει για τις αμαρτίες του ανθρώπου και… Γενικότητα κι αυτό; Όχι. Εδώ πρόκειται για μια προσωπική σχέση. Έχεις έναν Θεό που είναι μανικά, τρελά, ερωτευμένος με τον κάθε άνθρωπο και που το δείχνει με μια ιστορική πράξη. Με μια ένσαρκη ιστορική πράξη. Αυτές τις ιστορικές πράξεις και την προσωπική σχέση, δεν τις πλησιάζεις ποτέ με ιδεολογήματα, ούτε με νοήματα. Τις πλησιάζεις από άλλο δρόμο. Όπως γνωρίζεις ένα πρόσωπο. Είναι δυνατόν όταν είσαι ερωτευμένος, να έγινες ερωτευμένος διαβάζοντας βιβλία κι επειδή μελέτησες περί του προσώπου που αγαπάς; Είσαι ερωτευμένος μέσα στα όρια μιας σχέσης, μιας αμεσότητας σχέσης. Εάν θες να γνωρίσεις τον Θεό, τον επώνυμο Θεό, τον Νυμφίο Αυτόν, τον Εραστή, πρέπει ν’ ακολουθήσεις την οδό της σχέσης. Και η σχέση έχει μια πρακτική. Έχει μια αμεσότητα. Δεν είναι θεωρία.

Λοιπόν, αυτή η εβδομάδα, από μέρα σε μέρα, δηλώνει και δείχνει την πρακτική αυτής της σχέσης, την πρακτική αυτού του έρωτα. Όχι μόνο του έρωτα που έρχεται προς εμένα αλλά και του τρόπου που μπορώ να δείξω τον έρωτά μου, σαν ανταπόκριση στον μανικό Έρωτα του Χριστού. Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι και ένα πείσμα. Είναι το πείσμα της ζωής ν’ αντιστέκεται. Να αντιστέκεται σε τι; Να αντιστέκεται, κατ’ αρχάς, στον χλευασμό. Έχει περισσέψει ο χλευασμός για τη ζωή. Σήμερα, ‘‘φοριέται’’ πολύ, έχει μεγάλη πέραση να είσαι άθεος, ας πούμε. Σχεδόν, η λέξη ‘‘προοδευτικός’’ έχει ταυτιστεί με το άθεος. Ο προοδευτικός σκοπεύει στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Αλλά αυτό είναι το πρώτο; Το πρώτο δεν είναι ο κοινωνικός μετασχηματισμός. Το πρώτο, νομίζω πως, πραγματικά, είναι αυτή η φοβερή κλεψύδρα του χρόνου. Κι αυτή τη στιγμή που μιλάμε, την κάθε στιγμή, κάποιες χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν. Τελειώνουν τη βιοτή τους. Εκατομμύρια χρόνια συμβαίνει το ίδιο. Αυτή η κλεψύδρα τρέχει συνεχώς, κι η δική μου προσωπική ύπαρξη, αυτό το κορμί με το οποίο χαίρομαι τη ζωή και τον κόσμο, η ψυχή με την οποία έχω τις ευαισθησίες να προσλαμβάνω τη ζωή και τον κόσμο, θα χαθεί μέσα σ’ αυτήν την κλεψύδρα σαν μια στιγμή, μέσα στα πολυάριθμα άτομα που καταπίνει συνεχώς η κλεψύδρα. Λοιπόν, με το θάρρος του μελλοθάνατου, χλευάζω κι εγώ, καγχάζω μάλλον, μπροστά στην απολυτοποίηση των γενικοτήτων. Η Μεγάλη Εβδομάδα με ξαναφέρνει στο κρίσιμο σημείο να θυμηθώ ότι υπάρχει κάτι πιο πραγματικό απ’ όλες τις γενικότητες. Πιο πραγματικό, αλλά και γι’ αυτό πάρα πολύ άπιαστο.

Τα πιο πραγματικά είναι άπιαστα. Ο εαυτός μου• αυτό που λέμε υποκείμενο. Λένε οι σημερινοί σοφοί άνθρωποι που δαπάνησαν ολόκληρο το βίο στην έρευνα τέτοιων προβλημάτων: «Το υποκείμενο αναδύεται στον τόπο του Άλλου.» Μια διανοουμενίστικη κουβέντα; Όχι. Δεν υπάρχει υποκείμενο έξω απ’ την σχέση. Δεν υπάρχει υποκείμενο δίχως αναφορά. Το βρέφος έρχεται στην ύπαρξη, κι είναι ολόκληρο μια αναφορά, μια δίψα σχέσης, για γάλα, για συγκεκριμένα πράγματα, δεν μπορεί να ζήσει αλλιώς. Αλλά αυτή η σχέση πάει αλλού. Δεν μπορεί να κορεστεί μόνον με τροφή. Το βρέφος θέλει τη χειρονομία, το χάδι, το λόγο. Έτσι μόνον θα μπει το βρέφος στον κόσμο της γλώσσας και των συμβόλων, στον ανθρώπινο κόσμο, στον κόσμο των σχέσεων. Αυτή η σχέση, λοιπόν, είναι που συνιστά την ίδια την ύπαρξή μας, το υποκείμενο, την υπόσταση. Δεν είναι γενικότητες ή ετικέττες. Έτσι, λοιπόν, αυτή τη Μεγάλη Εβδομάδα, όλα μάς σπρώχνουν, όλη αυτή η παράδοση που σώζεται κι αντιστέκεται ως ζωή, μέρα με τη μέρα μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα, μας καλεί να δούμε το συγκεκριμένο γεγονός της σχέσης ως γεγονός ζωής. Ο Θεός δεν είναι ιδεολόγημα.

Βέβαια, ξέρω ότι ο χλευασμός γι’ αυτό το χώρο της ζωής έχει περισσέψει σήμερα, γιατί είναι μια αντίδραση, σε μια τάση ή κατεύθυνση πολλών ανθρώπων που αυτή την προστατευτική ομπρέλα την βρίσκουν κάτω από την γενικότητα Θεός, θρησκεία, δόγμα, τυπική προσαρμογή, δηλαδή πάλι έξω απ’ τη διακινδύνευση της ζωής, απ’ την αμεσότητα της σχέσης, απ’ το ρίσκο που έχει κάθε ερωτική σχέση. Γίνεται κι ο Θεός ένα είδος ομάδας, ένα είδος κόμματος, μια προστατευτική ομπρέλα για το αδύναμο άτομο.

Στη Μεγάλη Εβδομάδα, μέρα με τη μέρα, έχουμε να συναντήσουμε ένα Πρόσωπο. Και το να φτάσεις να συναντήσεις ένα πρόσωπο είναι μια πάλη, ένας αγώνας διηνεκής. Λέει ένας από τους σοφούς της Χριστιανικής παράδοσης, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης: «Τούτο έστιν αληθώς το ευρείν τον Θεόν, το αεί αυτόν ζητείν, το ουδέποτε της επιθυμίας κόρον ευρείν.» Αυτό είναι να βρεις τον Θεό: το να Τον ζητάς αδιάκοπα. Γιατί δεν είναι δυνατόν να βρεις ένα πρόσωπο και να το κατέχεις. Τότε δεν είναι σχέση πια. Είναι ο θάνατος της εγωκεντρικής αυτάρκειας. Των ψευδαισθήσεων της αυτάρκειας. Το να βρεις τον Θεό, το να βρεις ένα πραγματικό πρόσωπο απέναντί σου, σε μια σχέση ερωτική είναι να το ζητάς συνεχώς, να το κερδίζεις καθημερινά.