Στις 11 Σεπτεμβρίου 1973, ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή -με την υποστήριξη της CIA, υπό τις διαταγές του Προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον (Richard Nixon) και του συμβούλου του σε θέματα εθνικής ασφάλειας, Χένρι Κίσινγκερ (Henry Kissinger)- ανέτρεψε βίαια τη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε (Salvador Allende), προκάλεσε το θάνατό του και έφερε στην εξουσία τη δολοφονική δικτατορία του αρχηγού του στρατού, Αουγούστο Πινοσέτ (Augusto Pinochet).
Λίγο μετά την εκλογή του στην προεδρία της Χιλής, ο Σαλβαδόρ Αλιέντε παραχώρησε μία μακρά συνέντευξη στο ριζοσπάστη Γάλλο διανοούμενο Ρεζίς Ντεμπρέ ο οποίος τον ρώτησε για την πορεία της Χιλής προς το σοσιαλισμό, καθώς του φαινόταν να έρχεται σε αντίφαση με την επικρατούσα άποψη, σύμφωνα με την οποία ο σοσιαλισμός θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω του ένοπλου αγώνα και της επανάστασης, όχι της εκλογικής πολιτικής αναμέτρησης. Μία εκτεταμένη έκδοση εκείνης της συνέντευξης παρουσιάστηκε στο βιβλίο του Ντεμπρέ «Συζητήσεις με τον Αλιέντε».
Η ιστορία, όμως είχε και πολύ ενδιαφέροντα παρεπόμενα,, σύμφωνα με το Λουίς Σεπούλβεδα , αυτόπτη μάρτυρα στη συνέντευξη. Στο ακόλουθο απόσπασμα, ο Σεπούβελδα -που αργότερα έγινε ένας διάσημος μυθιστοριογράφος και θεατρικός παραγωγός και μας άφησε πρόσφατα– για πρώτη φορά αποκαλύπτει ένα μέρος της συνέντευξης που δεν βρέθηκε στο βιβλίο του Ντεμπρέ. Περιλαμβάνει ένα επιχείρημα που φαίνεται να εκπλήσσει, καθώς προέρχεται από έναν αυτο-αποκαλούμενο μαρξιστή, όπως ο Αλιέντε, αν και λιγότερο, όταν κανείς θυμάται ότι ήταν, επίσης, γιατρός. Προφανώς, επιχείρησε να πείσει τον περισσότερο δογματικό Ντεμπρέ ότι η ευτυχία είναι ανθρώπινο δικαίωμα και ότι η έλλειψη τροφής, υγειονομικής περίθαλψης ή δίκαιων συνθηκών εργασίας αποτελούν, όλα, εμπόδια στην επίτευξή της. Ο στόχος των προοδευτικών κινημάτων και των κυβερνήσεων, συνέχισε ο Αλιέντε, θα έπρεπε να είναι η υπερπήδηση τέτοιων εμποδίων προς την ευτυχία, για όλα τα ανθρώπινα όντα, παντού. Να τι έγραψε ο ΛουίςΣεπούλβεδα για τη συνάντηση:
Το να μιλάμε σήμερα για ευτυχία, του μέλλοντος, δεν είναι εύκολο, διότι, για να φτάσουμε στον ορισμό της, απαιτείται, καταρχάς, να προσδιορίσουμε ποια είναι τα εμπόδια για την πραγματοποίησή της. Την πρώτη φορά που άρχισα να σκέφτομαι την ιδέα της ευτυχίας, την πιθανότητα να είμαι ευτυχής, όχι μόνο ως άτομο, αλλά και μέρος μιας κοινότητας, μιας ευτυχισμένης κοινωνίας, ήταν στη χώρα μου, τη Χιλή, το 1971. Εκείνο το χρόνο, είχα την τεράστια τιμή να υπηρετώ ως βοηθός του συντρόφου Προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε, ως μέλος της ομάδας ασφαλείας του. Και, θυμούμαι ότι μία μέρα του Ιανουαρίου 1971, ένας Γάλλος δημοσιογράφος και φιλόσοφος, ονόματι Ρεζίς Ντεμπρέ, που ήταν με τον Τσε στον αντάρτικο πόλεμο στη Βολιβία, και τον οποίο ο ίδιος ο Αλιέντε είχε βοηθήσει να σωθεί από τη φυλακή, παρουσιάστηκε στο Προεδρικό Mέγαρο. Είχε έρθει να κάνει μία συνέντευξη με τον Πρόεδρο Αλιέντε για το «Le Nouvel Observateur». Ο Αλιέντε αποφάσισε ότι ορισμένοι σύντροφοί του θα μπορούσαν να είναι παρόντες, λέγοντας με αυτόν τον τρόπο «Αυτός ο διάλογος θα είναι ιστορικός, προσέξτε αυτά τα λόγια».
Η συζήτηση εξελίχθηκε άσχημα, διότι ο Ντεμπρέ ήταν ένας άνθρωπος με εντυπωσιακή πνευματική υπεροψία, πεπεισμένος για τις δικές του ιδέες περί μαρξιστικής θεωρίας. Ο Αλιέντε ήταν κι αυτός, με το δικό του τρόπο, ένας διανοούμενος, αλλά ιδιαιτέρως ταπεινός που ποτέ δεν έκανε επίδειξη της νοημοσύνης του. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, ο Ντεμπρέ προχώρησε σε σειρά κριτικών για το χιλιανό μοντέλο. Οι κριτικές του βασίστηκαν στο γεγονός ότι η επαναστατική διαδικασία της Χιλής δεν ταίριαζε με το κλασικό όραμα για τον τρόπο, με τον οποίο κάνουμε μία επανάσταση. Δεν ακολουθήθηκε ένα υποτιθέμενο μοντέλο Α-Β-Γ για την επίτευξη κοινωνικής αλλαγής. Π.χ., ο Αλιέντε σεβάστηκε τον πολιτικό πλουραλισμό, καθώς και την ελευθερία λόγου και Τύπου.
Ο Αλιέντε άφησε τον Ντεμπρέ να εκθέσει όλες τις κριτικές του και απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις που του υποβλήθηκαν. Στο τέλος, είπε «Τώρα, θα ήθελα εγώ να σας κάνω μία ερώτηση». Η ερώτηση ήταν «Γνωρίζετε ποιο είναι το προσδόκιμο ζωής ενός Γερμανού; Ή ενός Γάλλου; Και ποιο είναι το προσδόκιμο ζωής ενός Σκανδιναβού ή Δανού; Γνωρίζετε, αντίθετα, ποιο είναι το προσδόκιμο ζωής ενός Χιλιανού;» Ο Ντεμπρέ δεν γνώριζε. Ο Αλιέντε του είπε «Στη σημερινή εποχή, οι Γάλλοι και οι Γερμανοί έχουν προσδόκιμο ζωής 68 χρόνια και οι Σκανδιναβοί, 70. Εμείς, οι Χιλιανοί φτάνουμε στα 52 χρόνια. Κάνουμε αυτήν την επανάσταση, για να μπορούμε να ζούμε έως τα 68 ή τα 70, όπως οι Γάλλοι, όπως οι Γερμανοί, όπως οι Σκανδιναβοί. Ο στόχος είναι να ζήσουμε περισσότερο, αλλά και να ζούμε σε μία φυσική ανθρώπινη κατάσταση που ονομάζεται ευτυχία».
Εκείνο το απόγευμα, μετά την αναχώρηση του Ντεμπρέ, ο Αλιέντε ρώτησε τους συντρόφους του ασφαλείας (και ήμουν εκεί) «Τι σκέφτεστε, παιδιά; Πώς πήγε η συνέντευξη;». Του απαντήσαμε «Λοιπόν, όλες οι απαντήσεις σας ήταν σωστές. Αυτός (ο Ντεμπρέ) ίσως δεν τις κατάλαβε, αλλά δεν έχει σημασία, οι παρατηρήσεις σας ήταν εξαιρετικές». Ο Αλιέντε είπε «Ίσως ήταν λάθος να μιλήσω για δικαίωμα στην ευτυχία, να προσδιορίσω την ευτυχία ως τη φυσική κατάσταση των ανθρώπων, του ανθρώπινου γένους».
Στη συνέχεια, άρχισε να μας λέει για την ιδέα που έχει για την ευτυχία. Μας μίλησε για ένα τμήμα της ιστορίας μας που πιστεύω ότι ήταν άγνωστη για τους περισσότερους συντρόφους.
Μας είπε ότι, το 1932, η Χιλή είχε γνωρίσει μία μικρή επανάσταση, για την οποία κανείς δεν διαβάζει στην ιστορία, σαν να είχε διαγραφεί. Αυτή η μικρή επανάσταση διήρκεσε μόνο δώδεκα μέρες. Πραγματοποιήθηκε στο όνομα της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Χιλής και οργανώθηκε από έναν αξιωματικό της Πολεμικής Αεροπορίας, σοσιαλιστή, ονόματι Μάρμαντουκ Γκροβ (Marmaduke Grove). Εκείνες τις δώδεκα ημέρες, ο Γκροβ διατύπωσε μια θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο μοναδικός πραγματικός στόχος για τη Χιλή -που βρίσκεται στην άκρη της γης- είναι να γίνει μία ευτυχισμένη χώρα. Εκείνη η επανάσταση έβαλε τις βάσεις για τον προσδιορισμό των πραγμάτων που παρεμποδίζουν την ανθρώπινη ευτυχία. Βεβαίως, μετά από δώδεκα μέρες, οι δυνάμεις της δεξιάς εμφανίστηκαν και ανέτρεψαν την επαναστατική κυβέρνηση. Η Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Χιλής έληξε.
Ο Αλιέντε ήθελε, επίσης, να σκεφτούμε ένα άλλο θέμα. Είπε ότι ήταν απαραίτητο, όχι μόνο να σχεδιάσουμε ένα παραγωγικό μοντέλο, αλλά και να εντοπίσουμε τους παράγοντες παρεμπόδισης των ανθρώπων από την επίτευξη της ευτυχίας. Παρέθεσε ένα άλλο παράδειγμα. Εκείνη την εποχή στη Χιλή, η αριστερά ενώθηκε γύρω από το πρόσωπο του Αλιέντε σε ένα συνασπισμό πολιτικών κομμάτων που σχημάτισαν τη λεγόμενη Λαϊκή Ενότητα («Unidad Popular»). Ο Αλιέντε περιέγραψε, πώς, το 1934, σε ένα μέρος της Ισπανίας, ονόματι Αστούριες, διαφορετικές μορφές αριστερής σκέψης κατάφεραν, για πρώτη φορά, να συμφωνήσουν να δουλέψουν από κοινού: οι κομμουνιστές, οι σοσιαλιστές και οι αναρχικοί. Έκαναν την εργατική επανάσταση του 1934 που συγκέντρωσε ανθρακωρύχους, ψαράδες, λιμενεργάτες, εκπαιδευτικούς. Σύμφωνα με το άρθρο Ι του ιδρυτικού εγγράφου αυτής της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας των Αστουριών, «ο φυσικός σκοπός του ανθρώπου είναι η ευτυχία».
Οι αριστεροί άρχισαν να εντοπίζουν αυτά που παρεμπόδιζαν τους εργάτες των Αστουριών από την επίτευξη της ευτυχίας, και, κατά τη διαδικασία, κατέληξαν σε απολύτως συναφή συμπεράσματα, σε τέτοιο σημείο που η ισπανική κυβέρνηση -που ήταν κυβέρνηση ρεπουμπλικάνων- αποφάσισε ότι η βασική ιδέα της ευτυχίας είναι πράγματι ανατρεπτική. Η συμμαχία στις Αστούριες έδωσε στο Φρανθίσκο Φράνκο (Francisco Franco) -τον άνδρα που έγινε ο δικτάτορας της Ισπανίας για σχεδόν σαράντα χρόνια- την πρώτη του εμπειρία ως σφαγέας του ίδιου του λαού του. Διότι ο Φράνκο ήταν ένας από τους στρατηγούς που κλήθηκαν να καταπνίξει αιματηρά τη σοσιαλιστική επανάσταση στις Αστούριες, το 1934. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, όμως, η αρχή ότι η ευτυχία είναι δικαίωμα και ότι είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός των πραγμάτων που βρίσκονται ανάμεσα σε μας και την πραγματοποίηση αυτού του πράγματος, παρέμεινε ζωντανή στους ανθρώπους, υπό μία μορφή σχεδόν υποσυνείδητη και κρυμμένη.
Η συζήτησή μας με τον Αλιέντε συνεχίστηκε και άγγιξε ορισμένα γεγονότα του 1962. Ο Φράνκο εμπιστεύτηκε στον ξάδελφό του και στρατιωτικό γραμματέα, Φρανσίσκο Φράνκο Σαλγάδο-Αραούχο, ότι οι ημέρες των ανθρακωρύχων της Ισπανίας ήταν μετρημένες, διότι η Ευρώπη ήθελε να δώσει προτεραιότητα στα ανθρακωρυχεία στη Γερμανία και την Πολωνία, τα οποία προσέφεραν μεγάλες ποσότητες σε χαμηλότερο κόστος. Οι ανθρακωρύχοι των Αστουριών κάλεσαν σε απεργία. Ήταν η πρώτη μεγάλη απεργία μετά την εγκαθίδρυση της κυβέρνησης του Φράνκο. Ζήτησαν καλύτερες συνθήκες εργασίας, ασφάλεια εργασίας, δίκαιους μισθούς – δικαιώματα. Βρέθηκαν, βεβαίως, απέναντι στην αστυνομία..
Το σχέδιο του Φράνκο ήταν να τους νικήσει, κρατώντας στάση αναμονής και εξουθενώνοντάς τους στην πείνα. Μία μέρα, οι υπό άθλιες συνθήκες απεργοί έμαθαν ότι, στην άλλη πλευρά του κόσμου, στη νότια Χιλή, σε ένα χωριό, ονόματι «Λότα» (Lota), ανθρακωρύχοι απεργούσαν σε ακόμη πιο άθλιες συνθήκες .Και είχαν δεχθεί και αυτοί την επίθεση της αστυνομίας και του Στρατού.. Οι ανθρακωρύχοι των Αστουριών μοιράστηκαν τα λιγοστά που είχαν και έστειλαν σε ένα άλλο μέρος του κόσμου, στη Χιλή, ένα πλοίο γεμάτο τρόφιμα, φάρμακα και άλλα απαραίτητα είδη για τη συνέχιση της απεργίας τους. Διότι η απεργία τους είχε τον ίδιο στόχο με αυτόν των ανθρακωρύχων των Αστουριών: μία καλύτερη ζωή που θα προσέφερε ένα ελάχιστο επίπεδο ευτυχίας.
Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνη τη συζήτηση με τον Αλιέντε, επειδή πιστεύω ότι η ευτυχία είναι ο τελευταίος φυσικός σκοπός του ανθρώπινου είδους. Δεν ξέρω εάν θα ζήσω αρκετό καιρό, για να γίνει πραγματικότητα, στην καθημερινή πρακτική, αυτή η πεποίθηση. Είμαι, όμως, πεπεισμένος ότι η προσπάθεια προσδιορισμού όλων αυτών που βρίσκονται ανάμεσα σε μας και το υπέρτατο δικαίωμα ευτυχίας είναι το πιο σημαντικό πολιτικό έργο που μπορεί κάποιος να κάνει. Και, θα ήταν χρήσιμο, για μας, να σκεφτούμε τις τέσσερις Ελευθερίες που διακήρυξε ο Πρόεδρος Φράνκλιν Ρούσβελτ, ως αναπότρεπτες ανάγκες της ανθρωπότητας: την ελευθερία λόγου, την ανεξιθρησκία, την ελευθερία βούλησης και την ελευθερία από το φόβο. Η ευτυχία, πιστεύω, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελευθερία.
ΠΗΓΗ: TVXS
