Αυτές τις μέρες θα πραγματοποιηθεί στην Κρήτη η Πανορθόδοξη Σύνοδος. Ή η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος. Δεν ξέρω ποιο όνομα θα επικρατήσει. Τέλος πάντων, αυτά λίγο ενδιαφέρουν. Μια Σύνοδος που υποτίθεται ότι θα έδινε στον κόσμο την εικόνα ενότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μια Σύνοδος, ωστόσο, που –μέχρι τώρα– δημιουργεί πολλές αναταράξεις στην Εκκλησία. Ομολογώ ότι δεν μπορώ να είμαι αντικειμενικός στο θέμα. Είμαι από αυτούς που είναι αντίθετοι στην πραγματοποίηση αυτής της Συνόδου, όπως είμαι αντίθετος και με τα ανοίγματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου προς τους Δυτικούς Χριστιανούς. Θα προσπαθήσω παρ’ όλα αυτά να παρουσιάσω τα πράγματα χωρίς να αφήσω την προσωπική μου άποψη να επηρεάσει το κείμενο που ακολουθεί. Όχι πολύ τουλάχιστον.
Ας ξεκινήσουμε με τα καθ’ εαυτώ οργανωτικά. Εδώ, πραγματικά, είναι να τραβάς τα μαλλιά σου. Πενήντα και πλέον χρόνια ετοιμάζουν αυτή τη Σύνοδο και μέχρι σήμερα δεν έχουν αποφασίσει ποιος θα κάθεται, πού και με ποια σειρά. Αν το διαβάσει αυτό κάποιος άσχετος με τα εκκλησιαστικά θα πει «τι βλακείες είναι αυτές;». Κι εγώ το ίδιο λέω. Παρ’ όλα αυτά, η θέση έχει έναν κάποιο ρόλο. Στην Εκκλησία οι θέσεις δίνονται ανάλογα με τα πρεσβεία. Ανάλογα με το ποιος θεωρείται, τιμητικά, ανώτερος. Τιμητικά και όχι εξουσιαστικά. Το τονίζω αυτό. Υπάρχει ένα ακόμα θέμα σχετικά με το αν έπρεπε να κληθούν όλοι οι επίσκοποι, αν έπρεπε να κληθούν περισσότεροι κληρικοί και λαϊκοί κ.λ.π.
Δεύτερο πρόβλημα: η ασάφεια των κειμένων της Συνόδου. Η διατύπωση των κειμένων, ειδικά στο θέμα των σχέσεων της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τους υπόλοιπους χριστιανούς, είναι τέτοια που αφήνει χώρο για ανοίγματα προς τους παπικούς και τους προτεστάντες, ανοίγματα που δεν στέκουν ούτε δογματικά ούτε εκκλησιολογικά. Αυτή η ανησυχία επιτείνεται από δηλώσεις και ενέργειες Ιεραρχών και κληρικών του Οικουμενικού Πατριαρχείου αλλά και από Αρχιερείς Εκκλησιών που ακολουθούν την πολιτική του Φαναρίου. Πρόκειται για Επισκόπους της Εκκλησίας της Ελλάδος (οι περισσότεροι), της Κύπρου, των Πατριαρχείων Ιεροσολύμων και Αλεξανδρείας, της Ρουμανίας και άλλων.
Εδώ αξίζει να σταθούμε λίγο. Υπάρχει μια άτυπη σύγκρουση μεταξύ μοντερνιστών και παραδοσιακών στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι πρώτοι προωθούν την άνευ όρων ένωση με τους Παπικούς και αργότερα με τους Προτεστάντες καθώς και μια σειρά καινοτομιών στην Εκκλησιαστική ζωή (αναγνώριση των Δυτικών χριστιανών ως Εκκλησίες, αντικατάσταση του ράσου, αλλαγές στη τέλεση της Θείας Λειτουργίας κ.λ.π.), ενώ οι δεύτεροι παραμένουν πιστοί σε όσα ισχύουν μέχρι σήμερα, με τον κίνδυνο βέβαια να μετατρέψουν την τήρηση της παράδοσης σε παθητική συντήρηση. Η προσπάθεια της εισαγωγής καινοτομιών και δογματικών υποχωρήσεων έχουν προκαλέσει σημαντικές αναταραχές σε πολλές ορθόδοξες χώρες (Γεωργία, Βουλγαρία, Μολδαβία, Ελλάδα, λιγότερο στην Κύπρο).
Υπάρχει ακόμα το θέμα των άλυτων προβλημάτων μεταξύ των Πατριαρχείων Αντιοχείας – Ιεροσολύμων και Σερβίας – Ρουμανίας. Ειδικά, η πρώτη περίπτωση έχει εξελιχθεί τόσο άσχημα που τα δύο Πατριαρχεία δεν έχουν μεταξύ τους κοινωνία. Η ιδέα που είχε το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν να αφήσουν προς το παρόν στην άκρη τα προβλήματα αυτά και να τα συζητήσουν μετά τη Σύνοδο. Οι Αντιοχειανοί δεν δέχθηκαν κάτι τέτοιο, και να η πρώτη απουσία.
Συνεχίζοντας πάμε σε βαριά γεωπολιτικά θέματα. Ας μη κρυβόμαστε. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντλεί τα κύρια έσοδά του από τους Έλληνες των ΗΠΑ. Και διατηρεί εξαιρετικές σχέσεις με την εκάστοτε κυβέρνηση της υπερδύναμης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κινείται προς κατευθύνσεις που επιθυμούν οι πέραν του Ατλαντικού κυβερνώντες / χρηματοδότες, ακόμα κι αν δεν στέκουν θεολογικά. Από την άλλη, υπάρχει το πανίσχυρο Πατριαρχείο Μόσχας. Οι Μοσχοβίτες ονειρεύονται ακόμα την Τρίτη Ρώμη, και θεωρούν πολύ φυσιολογικό η Εκκλησία να είναι κομμάτι της πολιτικής του Πούτιν. Επίσης, οι Ρώσοι δεν βλέπουν με καλό μάτι τις προσπάθειες του Οικουμενικού Πατριάρχη να περάσει το πρωτείο του ως πρωτείο τιμής και εξουσίας, και όχι μόνον τιμής. Έτσι, με μεγάλη χαρά είδαν την αποχώρηση του Πατριαρχείου Αντιοχείας (στο οποίο ασκούν μεγάλη επιρροή), αλλά και των Βούλγαρων (που δεν έχουν και τις καλύτερες σχέσεις με το Φανάρι αλλά είναι άκαμπτοι στα δογματικά) και των Γεωργιανών (διαφωνούν σε πολλά σημεία των προπαρασκευαστικών κειμένων).
Ένα ακόμα πρόβλημα είναι η θεματολογία της Συνόδου. Τα θέματα που επιλέχτηκαν είναι είτε λυμένα εδώ και αιώνες από τις Οικουμενικές Συνόδους είτε εντελώς αδιάφορα για οποιονδήποτε σοβαρό άνθρωπο που ασχολείται με την Εκκλησία. Σοβαρά θέματα (όπως για παράδειγμα το Ημερολόγιο / Εορτολόγιο) έμειναν απ’ έξω. Υπάρχει και μια δυσκολία όσον αφορά το κατά πόσο μπορούν να αλλάξουν τα κείμενα που θα έρθουν προς ψήφιση μετά από συζήτηση. Το Πατριαρχείο επιθυμεί να είναι όσο το δυνατόν λιγότερα τα περιθώρια για αλλαγές.
Αυτά είναι πολύ συνοπτικά τα προβλήματα που προκύπτουν εν όψει της επερχόμενης Συνόδου. Μια Σύνοδος που έχει σκοπό να εκφράσει τη βούληση της ενωμένης Ορθοδοξίας μπορεί να κάνει την αρχή μιας μικρής ή μεγάλης διάσπασης. Ελλοχεύει ο κίνδυνος διαχωρισμού σε Ρωσόφιλους και Φαναριώτες. Ειδικά στην Ελλάδα όπου οι περισσότεροι Επίσκοποι μιλάνε Φαναριώτικα ενώ οι περισσότεροι πιστοί κοιτάνε συνεχώς προς τη Μόσχα, το μείγμα είναι εκρηκτικό. Τα δύο βασικά αγκάθια πάντως είναι τα εξής: η δυτικοφιλία (εκκλησιαστική και πολιτική) της Κωνσταντινούπολης και η ιμπεριαλιστική νοοτροπία της Μόσχας. Τις κρίσιμες αυτές στιγμές καλό θα ήταν να παραμεριστούν οι πολιτικές σκοπιμότητες, η εξουσιομανία, οι προσωπικές φιλοδοξίες και ο φανατισμός και να στραφούμε προς τους Πατέρες της Ερήμου. Εκείνους τους ασκητές που έδωσαν οξυγόνο στην εκκλησιαστική ζωή σε ακόμα δυσκολότερες συνθήκες και εποχές. Αλλά για αυτούς θα γράψω στο μέλλον…
