Διακόφτι Κυθήρων: γκράφφιτι στο λιμάνι
«Ο φασισμός θεραπεύεται με το διάβασμα
και ο ρατσισμός θεραπεύεται με τα ταξίδια.»*

Ενίοτε τα γκράφφιτι δίνουν μια μαρτυρία όχι μόνο για το πολιτικό πνεύμα αλλά και για την εν γένει μορφωτική κατάσταση ενός τόπου.
Απ’ ό,τι φαίνεται, λοιπόν, τα Κύθηρα μισούν τον ρατσισμό και αγαπούν τον Ουναμούνο. Μακάρι να είναι έτσι…
Πάντως, αυτές είναι οι πρώτες λέξεις που διαβάζει κανείς φτάνοντας με το πλοίο και οι τελευταίες που διαβάζει φεύγοντας από τα Κύθηρα.

* El Fascismo se cura leyendo. Y el Racismo se cura viajando.
Miguel de Unamuno y Jugo (Bilbao 29.9.1864 – Salamanca 31.12.1936)

Ο Ουναμούνο ήταν καθηγητής της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και πρύτανης για δεκατρία χρόνια στο πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκας. Οι δηλώσεις του κατά της χούντας του Πρίμο ντε Ριβέρα τού ‘‘χάρισαν’’ έξι χρόνια εξορίας άνευ αποδοχών. Τη μέρα που γύρισε, οι εναπομείναντες καθηγητές και οι φοιτητές, που ζούσαν με το θρύλο του αδάμαστου φιλόσοφου, καθηγητή και συγγραφέα, είχαν οργανώσει μια διόλου σεμνή γιορτή. Περίμεναν να ακούσουν έναν από τους φλογερούς του λόγους, κάτι σαν την επιστολή που τον έστειλε στον Ατλαντικό. Εκείνος ανέβηκε στην εξέδρα και περίμενε υπομονετικά να σταματήσουν τα χειροκροτήματα, οι ζητωκραυγές και τα αντιφασιστικά συνθήματα. Μόλις έγινε ησυχία, ήπιε λίγο νερό και ξεκίνησε λέγοντας: «Deciamos ayer…» (Όπως λέγαμε χθες…) Και ξεκίνησε να μιλάει για τον Πλάτωνα και την αθανασία της ψυχής. Σαν να μην είχε περάσει μια μέρα από την τελευταία του παράδοση. Σαν να μην είχε περάσει έξι χρόνια στην εξορία!

Έξι χρόνια μετά, στις αρχές του Ισπανικού Εμφυλίου, ο Ουναμούνο ήταν πάλι πρύτανης στο πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκας. Οι φαλαγγίτες του Φράνκο είχαν καταλάβει την πόλη και σύντομα θα καταστρέφανε όλη τη χώρα. Ο εθνικιστής στρατηγός Millan Astray είχε αναγκάσει τους καθηγητές και τους φοιτητές να παρευρεθούν σε μια ομιλία του στο πανεπιστήμιο. Αγαπημένο σύνθημα του στρατηγού ήταν το «Viva la muerte!» (Ζήτω ο θάνατος). Όταν τέλειωσε την ομιλία του οι φαλαγγίτες άρχισαν να φωνάζουν το προαναφερθέν σύνθημα, αλλά προς μεγάλη τους έκπληξη είδαν τον Ουναμούνο να παίρνει τη θέση του στο βάθρο για να μιλήσει.
«Μόλις τώρα άκουσα», ξεκίνησε να λέει ο γερο-πρύτανης, «μια νεκρόφιλη και δίχως νόημα κραυγή. Ας το πούμε απερίφραστα: Ο στρατηγός είναι ανάπηρος πολέμου. Το ίδιο ήταν και ο Θερβάντες. Δυστυχώς, σήμερα, στην Ισπανία υπάρχουν πολλοί ανάπηροι. Και σύντομα θα υπάρξουν περισσότεροι. Ένας ανάπηρος, χωρίς την πνευματική μεγαλοσύνη του Θερβάντες, είναι σίγουρο πως θα προσπαθήσει να βρει κακόβουλη ανακούφιση, προκαλώντας παντού γύρω του την παραμόρφωση.» Τότε ο στρατηγός και οι φαλαγγίτες άρχισαν να φωνάζουν: «Abajo la inteligencia!» (Κάτω η διανόηση).
Ο Ουναμούνο συνέχισε απτόητος: «Εδώ είναι ναός του πνεύματος κι εγώ είμαι αρχιερέας του. Εσείς είσαστε αυτοί που βεβηλώνουν τον ιερό τόπο. Θα νικήσετε, γιατί έχετε μεγάλη και απάνθρωπη δύναμη. Δε θα πείσετε όμως. Γιατί για να πείσετε χρειάζεστε πειθώ. Και για να έχετε πειθώ πρέπει να έχετε και κάτι άλλο, που σας λείπει: λογική και δίκιο. Είναι ανώφελο να σας παρακαλέσω να σκεφτείτε την Ισπανία. Τελείωσα.»
Ο Ουναμούνο κατέβηκε από το βάθρο ευθυτενής, όπως ήταν πάντα. Ο στρατηγός ούρλιαζε και οι φαλαγγίτες συνέλαβαν τον πρύτανη. Καθώς περνούσε ανάμεσα από τους καθηγητές και τους μαθητές του εκείνοι έκλαιγαν και έσκυβαν το κεφάλι προς ένδειξη σεβασμού. Τα χείλη τους ψιθύριζαν «δάσκαλε» και «άξιος». Ο Ουναμούνο καταδικάστηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Λίγους μήνες μετά έσβησε…