Επί ένα τέταρτο του αιώνα, οι αγρότες της Κούβας καλλιεργούν το «απαλλαγμένο από χημικά, οργανικό, βιώσιμο οικονομικά» έδαφος της χώρας τους. Από το 2014, αμερικανικές αγροτικές εταιρίες και ομάδες άσκησης επιρροής πιέζουν για τη λήξη του εμπάργκο των ΗΠΑ στην Αβάνα. Αλλά αμερικανοί καθηγητές και ερευνητές προειδοποιούν για το τι μπορεί να συμβεί στη γεωργία της Κούβας αν αρθεί το εμπάργκο. Θέτοντας σε κίνδυνο αυτό που πολλοί αποκαλούν, «το μεγαλύτερο οργανικό πείραμα στον κόσμο».
Η Κούβα, μετά από 54 χρόνια εμπάργκο, μόλις 150 χιλιόμετρα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει έναν πληθυσμό 11 εκατομμυρίων ανθρώπων, που μοιάζουν με το σήμα του δολαρίου για τα αμερικανικά αγροτικά συμφέροντα, γράφει η Τζορτζίνα Γκουστίν στην ιστοσελίδα Timeline.
«Μετά από δεκαετίες οικολογικής γεωργίας, η Κούβα ίσως δε μπορέσει να αντισταθεί στα χημικά -η αμερικανική αγροβιομηχανία και ο πρόεδρος πιέζουν για πρόσβαση στο γόνιμο έδαφός της.»
«Η βιώσιμη γεωργία της Κούβας σε κίνδυνο», γράφει και ο καθηγητής Αγροοικολογίας του πανεπιστημίου του Μπέρκλει Μιγκέλ Αλτιέρι, στο The Conversation.
Ένα μοντέλο που «γεννήθηκε» από ανάγκη
To 1960, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν τον αποκλεισμό της Κούβας. Το 1962 έγινε σχεδόν ολοκληρωτικός. Η Κούβα βασίστηκε σε κομμουνιστικές χώρες, κυρίως τη Σοβιετική Ένωση, και εφάρμοσε ένα βιομηχανοποιημένο μοντέλο μαζικής καλλιέργειας. Όμως, μετά από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης στο τέλος του 1990, η Αβάνα έχασε τη βασική της αγορά για ζαχαροκάλαμο και καπνό, και την εισαγωγή φθηνής τροφής, λιπασμάτων και καυσίμων που έπαιρνε σε αντάλλαγμα.
Από το 1996 μέχρι το 2005, η παραγωγή τροφής κατ΄άτομο στην Κούβα αυξανόταν κατά 4,2% τον χρόνο, ενώ στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική παρέμενε στάσιμη.
Πώς θα μπορούσαν να επιβιώσουν οι κουβανοί; Στην προσπάθεια να γίνουν πιο αυτάρκεις, άρχισαν να καλλιεργούν περισσότερο τα δικά τους φρούτα και λαχανικά σε κρατική γη, γράφει το Timeline. Καθώς δεν έφταναν πετροχημικά λιπάσματα, έπρεπε να καταφύγουν σε οργανικούς τρόπους.
«Ταυτόχρονα, οι κουβανοί αγρότες -μορφωμένοι χάρη στην κρατική στήριξη- εφάρμοσαν ένα λατινοαμερικανικού τύπου κίνημα βάσης που αποκαλούνταν ‘Αγρότης προς Αγρότη’, ‘Campesino a Campesino’. Μέσα από ένα αποκεντρωμένο αγροτικό σύστημα, οι αγροοικολογικές μέθοδοι εξαπλώθηκαν στη χώρα. Μέχρις τις αρχές του 2000, η Κούβα είχε γίνει υπόδειγμα βιώσιμης γεωργίας, καλλιεργώντας μεγάλο μέρος της παραγωγής της σε ‘αστικούς κήπους’».
Και ο Μιγκέλ Αλτιέρι συμπληρώνει πως όταν έληξε η εμπορική σχέση της χώρας με το σοβιετικό μπλοκ στις αρχές του ’90, η παραγωγή κατέρρευσε. Στη συνέχεια, όμως, οι αγρότες υιοθέτησαν αγροοικολογικές μεθόδους, με τη στήριξη κουβανών επιστημόνων. «Τα βόδια αντικατέστησαν τα τρακτέρ που δεν είχαν πετρέλαιο και ανταλλακτικά για να λειτουργήσουν. Άρχισαν να φτιάχνουν οι ίδιοι βιολογικά λιπάσματα. Η κυβέρνηση εφάρμοσε μια αποκεντρωμένη παραγωγή, ενθαρρύνοντας τη συλλογική παραγωγή από τους αγρότες. Η παραγωγή αναζωογονήθηκε.»
«Αυτό έσωσε την Κούβα από την πείνα», λέει ο Έρικ Χολτ-Χιμένεθ, διευθυντής της οργάνωσης για δίκαιη τροφή, Food First.
Αστικός κήπος σε προάστιο της Αβάνας
Οι «αστικοί κήποι» της Αβάνας
Στα μέσα του 2000, το υπουργείο Γεωργίας ενίσχυσε τη δημιουργία 2.600 νέων αστικών και προαστιακών αγροκτημάτων. Ταυτόχρονα, επέτρεψε την καλλιέργεια δεκάδων χιλιάδων χιλιομέτρων μη χρησιμοποιούμενης κρατικής γης. Οι «αστικοί κήποι» στην Αβάνα και άλλες πόλεις είναι πάνω από 380.000, και παράγουν κάθε χρόνο 1,5 εκατομμύριο τόνους λαχανικών, δηλαδή, παρέχουν το 50-70% όλων των φρέσκων λαχανικών που καταναλώνονται στην πρωτεύουσα και άλλες πόλεις.
Πόσο εξαρτάται η Κούβα από τις εισαγωγές για να θρέψει τον πληθυσμό της; Κατά τις ΗΠΑ, οι εισαγωγές καλύπτουν το 60-80% των θερμιδικών αναγκών της Κούβας, αλλά άλλες εκτιμήσεις είναι πολύ διαφορετικές και μιλούν για εξάρτηση σε ποσοστό που είχε πέσει κάτω από το 45% το 1997, με μεγάλη μείωση από το 1980.
To αγροτικό ερευνητικό ινστιτούτο της Κούβας INIFAT, παρέχει, ακόμη, τεχνική βοήθεια για την αστική γεωργία σε περισσότερες από 10 χώρες, κυρίως στη Λατινική Αμερική, έγραψαν πριν από λίγους μήνες οι ερευνήτριες Τζούλια Ράιτ από το πανεπιστήμιο του Κόβεντρι και Έμιλι Μόρις από το UCL, σε άρθρο τους με τίτλο, «Να τι σημαίνει “καλύτερες σχέσεις με τις ΗΠΑ για τις αστικές φάρμες της Κούβας».
Φάρμα καφέ στην Κούβα το 1969
«Το μεγαλύτερο πείραμα οργανικής γεωργίας»
«Η Κούβα έχει το μεγαλύτερο πείραμα στην οργανική γεωργία στον κόσμο», λέει ο Μπιλ Μεσίνα, ειδικός στην κουβανική γεωργία στο πανεπιστήμιο της Φλόριντα, στην εφημερίδα Usa Today.
Στα στοιχεία που μας έστειλε ο καθηγητής του Μπέρκλει Μιγκέλ Αλτιέρι, αναφέρεται ότι στην Κούβα υπάρχει πλούσια γνώση της αγροοικολογικής επιστήμης και πρακτικής, αποτέλεσμα συσσωρευμένης εμπειρίας η οποία μεταφέρεται από ερευνητές, επαγγελματίες, τεχνικούς και αγρότες
«Η Κούβα αντιπροσωπεύει το 2% του πληθυσμού της Λατινικής Αμερικής αλλά έχει το 11% των επιστημόνων της περιοχής»
«Υπάρχουν 140.000 υψηλόβαθμοι επαγγελματίες και μεσαίου βαθμού τεχνικοί, δεκάδες ερευνητικά κέντρα, αγροτικά πανεπιστήμια και τα δίκτυά τους, κυβερνητικοί θεσμοί όπως το υπουργείο Γεωργίας, επιστημονικοί οργανισμοί που στηρίζουν τους αγρότες, όπως η ACTAF, και αγροτικοί οργανισμοί όπως η ANAP.»
Στη μελέτη του με τίτλο, «Το Παράδοξο της Κουβανικής Γεωργίας», ο αμερικανός καθηγητής αναφέρει ότι η χώρα έχει καταφέρει να φτάσει υψηλά επίπεδα παραγωγής χρησιμοποιώντας μικρές ποσότητες ενέργειας και εξωτερικών πόρων, με αποτέλεσμα επένδυση σε έρευνα πολλές φορές υψηλότερη από αυτή η οποία πηγάζει από βιομηχανικές και βιοτεχνολογικές προσεγγίσεις που απαιτούν υψηλό εξοπλισμό, καύσιμα και εξειδικευμένα εργαστήρια.
Αγορά στην Αβάνα
Η προθυμία των αμερικανικών επιχειρήσεων
«Οι αμερικανοί παραγωγοί είναι πρόθυμοι να καλύψουν την ανάγκη των κουβανών σε υγιεινό, ασφαλές, θρεπτικό φαγητό», είπε ο υπουργός Γεωργίας των ΗΠΑ, Τομ Βίλσακ. Συνόδευε τον Μπαράκ Ομπάμα στην επίσκεψή του στην Κούβα. Αναλυτές εκτιμούν ότι οι αμερικανικές αγροτικές εξαγωγές στην Κούβα θα μπορούσαν να φτάσουν το 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια αν αρθούν οι εμπορικοί φραγμοί.
Αλλά, «όταν οι αγροτικές επιχειρήσεις επενδύουν σε αναπτυσσόμενες χώρες, αναζητούν οικονομίες κλίμακας. Αυτό ευνοεί τη συγκέντρωση γης στα χέρια λίγων εταιριών και την τυποποίηση συστημάτων παραγωγής μικρής κλίμακας. Αυτές οι αλλαγές, με τη σειρά τους, αναγκάζουν τους μικρούς αγρότες να απομακρυνθούν από τη γη τους και να εγκαταλείψουν τις παραδοσιακές μεθόδους παραγωγής. Η εξάπλωση των διαγονιδιακών καλλιεργειών και των αγροκαυσίμων στη Βραζιλία, την Παραγουάη και τη Βολιβία από τη δεκαετία του ’90, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα», λέει ο Μιγκέλ Αλτιέρι.
Οι κίνδυνοι
«Αν η αμερικανική βιομηχανική γεωργία εξαπλωθεί στην Κούβα, υπάρχει κίνδυνος να καταστρέψει ένα σύνθετο κοινωνικό δίκτυο μικρών αγροοικολογικών αγροκτημάτων που έχουν φτιάξει 300.000 campesinos επί δεκαετίες μέσω οριζόντιας ανταλλαγής γνώσης.
Αυτό θα μείωνε την ποικιλομορφία των καλλιεργειών και θα έβλαπτε τις τοπικές οικονομίες και την ασφάλεια της τροφής.
Αν μεγάλες επιχειρήσεις αντικαταστήσουν τους μικρούς αγρότες, θα αυξηθεί η ανεργία. Αλλά η κυβέρνηση θα πρέπει και να προστατεύσει τους campesinos με το να μην εισάγει προϊόντα που οι χωρικοί παράγουν.»
Υπάρχει ακόμη ο κίνδυνος να ασκηθεί πίεση στην Κούβα να εξάγει πιο εντατικά, και να παράγει πιο εντατικά για την αυξανόμενη τουριστική ζήτηση σε τροφή.
«Αμερικανικές εταιρίες κάνουν ουρά για να εξάγουν αγροτικά χημικά και επεξεργασμένες τροφές στην Κούβα. Σύντομα είναι πιθανό να αρχίσουν να καταφθάνουν ξένοι επενδυτές ψάχνοντας για ευκαιρίες», γράφουν οι Ράιτ και Μόρις. Οι φθηνότερες εισαγωγές, η νέα χρηματοδότηση και η ανάπτυξη εξαγωγών αγροτικών προϊόντων θα μπορούσαν να φέρουν πίεση για αλλαγές στις μεθόδους γεωργίας, τη χρήση γης και τα καταναλωτικά πρότυπα.
«Δε θέλουμε τα δώρα τους», είπε ο Φιντέλ Κάστρο μετά την επίσκεψη Ομπάμα, ένα γράμμα 1.500 λέξεων. Τι θα ακολουθήσει, άγνωστο.
Αλλά, ένας τουλάχιστον παράγοντας, λένε οι αμερικανοί επιστήμονες, προστατεύει το υπάρχον μοντέλο: Είναι καλά εδραιωμένο. Οι αγρότες κατανοούν τις αρχές της αγροοικολογίας, και για την κυβέρνηση, το μοντέλο έχει δουλέψει. Και ο Μιγκέλ Αλτιέρι, προσθέτει: «Οι μικροί αγρότες της Κούβας ελέγχουν μόλις το 25% της αγροτικής γης της χώρας, αλλά παράγουν το 65% της τροφής της. Τα αγροοικολογικά τους επιτεύγματα αποτελούν μια αληθινή κληρονομιά της κουβανικής επανάστασης.»
Πηγές: Timeline, The Conversation, «The Paradox of Cuban Agriculture» / Από την ΕΡΤ
