Αποχαιρετισμός στον Zygmunt Bauman (1925 – 2017)
Μόλις πριν από λίγο πληροφορήθηκα το θάνατο του Zygmunt Bauman [στις 9-1-2017] και αισθάνομαι να κατακλύζομαι από την ίδια ακριβώς θλίψη που πιστεύω ότι θα με κατέκλυζε, εάν μάθαινα για το θάνατο ενός επιστήθιου φίλου. Ασύγχρονες αδικίες του Πνεύματος: ποτέ ένα τόσο γέρικο σώμα δεν κατοικήθηκε από μία τόσο νεανική σκέψη, ποτέ ένας θεσμικός ακαδημαϊκός δεν έγραψε περισσότερο αντι-θεσμικά και ετερόδοξα, ποτέ το λογοτεχνικό τάλαντο δεν συνδυάστηκε επιτυχέστερα με την επιστημολογική μετριοπάθεια, τη μεθοδολογική πειθαρχία, τη σαφήνεια και την (τερατώδη) θεωρητική ευρυμάθεια. Κι ακόμα: ποτέ άλλοτε ένας κοινωνιολόγος δεν συνέβη να έχει τόσο δίκιο, ακόμα κι όταν έχει άδικο. Διότι από κάποιο σημείο και μετά, είμαι της άποψης ότι τα κείμενα του Bauman συγκροτούν ένα μη-αποδομήσιμο πεδίο αναγνωστικής απόλαυσης, το οποίο είναι ικανό ταυτόχρονα να τέρψει και να συγκροτήσει πνευματικά τον αναγνώστη, ακόμα κι όταν ο συγγραφέας αστοχεί σε επιμέρους σημεία.
Πρόκειται για ίδιον των μεγάλων δασκάλων, ξέρετε. Αλλά δυστυχώς, αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα των θαυμαστών, μεταμοντέρνων καιρών μας. Όπως προφητικά το διέγνωσε προ τριακονταετίας ο ‘‘τρελός’’ Domenico, στη Νοσταλγία του Tarkovsky, «Il male vero del nostrotempo è che non ci sono più i grandi maestri. La strada del nostro cuore è coperta d’ ombra.»*
Όσοι άνθρωποι καταγινόμαστε με ιδέες και βιβλία, νιώθουμε τούτη τη σκιά να πέφτει πάνω στην καρδιά μας ολοένα και πιο βαριά. Όχι επειδή πιστεύουμε αδιακρίτως στις αυθεντίες, όπως συχνά μας καταμαρτυρούν οι επικριτές και οι φοιτητές μας. Αλλά διότι γνωρίζουμε πολύ καλά ότι τα πάντα εξαρτώνται από το ιδιαίτερο νόημα που θα δώσουμε στην έννοια της αυθεντίας.
Αν, για παράδειγμα, με τη συγκεκριμένη έννοια υπονοούνται οι ‘‘29 κατασκευαστές πλυντηρίων που ξέρουν’’, τότε θα έλεγα ότι η σχέση μου με τις αυθεντίες προσδιορίζεται από ασίγαστη αντιπαλότητα. Αν όμως, με τη συγκεκριμένη έννοια υπονοούνται οι Ταρκοφσκιανοί grandi maestri –άνθρωποι, δηλαδή, οι οποίοι μας έμαθαν να στοχαζόμαστε καθολικά και κριτικά, μας εισήγαγαν στο πνεύμα της εποχής, μας ενέπνευσαν το πάθος της φιλαναγνωσίας και της έρευνας– τότε θα έλεγα ότι η σχέση μου με τις αυθεντίες είναι απροκάλυπτα συμβιωτική. Και η οδύνη μου για την απώλειά τους βαθύτατη.
Διαβάστε, σύντροφοι, τη Ρευστή Αγάπη και πείτε μου αν κάποιος μίλησε επαρκέστερα για τις δαιδαλώδεις διαδρομές που ακολουθούν σήμερα οι ερωτικές σχέσεις.
Διαβάστε τις Σπαταλημένες Ζωές εν όψει της προσφυγικής νέμεσης, και διαμηνύστε μου αν γνωρίζετε κάποια εμβριθέστερη εισαγωγή στην καταστροφική συνθήκη των transit αυτών υποκειμένων της παγκοσμιοποίησης.
Διαβάστε, γενικότερα, οποιοδήποτε βιβλίο του Bauman τύχει να πέσει στα χέρια σας. Και προτείνετέ μου, σας παρακαλώ, μια κοινωνιολογική γλώσσα και σκέψη η οποία θα μπορούσε σήμερα να της αντιπαραβληθεί επάξια.
Αιωνία σου η μνήμη, αγαπημένε μας παππού. Θα μας λείψεις.
Δημήτρης Ουλής
* Το πραγματικό δεινό της εποχής μας είναι ότι δεν υπάρχουν πια οι μεγάλοι δάσκαλοι. Ο δρόμος της καρδιάς μας είναι καλυμμένος με σκιά.
