«Τον έρωτα φαρμάκωσε η μιζέρια,
κομμάτιασε η φτώχεια την καρδιά.
Δεν ήρθανε για μας τα καλοκαίρια
και έγιν’ η ζωή τόσο βαρειά.»

Περισσότερο από το πόσα χρήματα κατέχει ή κερδίζει κάποιος, αυτό που φανερώνει πιο πειστικά την σχέση που έχει μαζί τους είναι ο τρόπος που μιλά ή δεν μιλά για αυτά. Παρακάμπτοντας την προσπάθεια να περιγράψω διεξοδικά την κάθε είδους σχέση που μπορεί να αναπτύξει ο σύγχρονος άνθρωπος με το χρήμα, θα μπορούσα να πω ότι η βασική σχέση είναι είτε χρηστική είτε φετιχιστική. Είτε, δηλαδή, τα χρήματα τον βοηθούν – εμποδίζουν να υλοποιήσει τα όνειρά του είτε είναι τα ίδια τα χρήματα που ενσαρκώνουν – ακυρώνουν την ικανότητά του να ονειρεύεται.

Στους χαλεπούς καιρούς μας είναι συχνά δυσδιάκριτο να αντιληφθούμε πώς η οικονομική δυσπραγία επηρεάζει την ζωή και την ψυχή του καθένα. Συζητώντας όμως και παρακολουθώντας τους γύρω μας και τη συμπεριφορά τους (παράλληλα με τις δικές μας προσωπικές αντιδράσεις) αρχίζει να γίνεται σαφές ότι όποιος αισθάνεται την άνεση να εξωτερικεύσει την οικονομική του στενότητα και να τη μοιραστεί, πάσχει λιγότερο από υπαρξιακή ανασφάλεια και τα προβλήματά του είναι κυρίως λογιστικά, περιορίζονται στον τομέα των πρακτικών υποχρεώσεων – όσο δράμα κι αν μπορεί να κρύβεται μέσα στην ασθμαίνουσα καθημερινότητα. Εκεί όμως που ακούς για περηφάνια και πληγωμένη αξιοπρέπεια, εκεί που αποσιωπώνται τα αριθμητικά δεδομένα ως ταμπού, αντιλαμβάνεσαι ότι μαζί με τα χρήματα έχει χαθεί κάτι άυλο, βαθύτερο και πολυτιμότερο: η ίδια η Ταυτότητα του Προσώπου.

Είναι ακριβώς το σημείο όπου η ύφεση, η κρίση, η ανεργία, η ανέχεια αρχίζουν να δηλητηριάζουν την κοινωνία και τις ανθρώπινες σχέσεις. Το σημείο που η αγωνία εξεύρεσης πόρων γίνεται αγονία αυτοκαθορισμού. Που η στρεβλή εννόηση της αξιοπρέπειας ως εγωισμού σκάβει χαντάκια και υψώνει φράγματα ώστε να μονωθεί και να κρυφτεί ο πληγωμένος, μακριά από τα αδιάκριτα (μήπως όμως και λυτρωτικά;) βλέμματα των διπλανών του. Που η αυτολογοκρισία καταφέρνει να αναστυλώσει τα προσχήματα μιας αρρωστημένης εποχής η οποία έχει οριστικά παρέλθει και να κρύψει το κενό το οποίο έχει προκύψει απαιτητικό και κραυγαλέο στη θέση τους. Και το χειρότερο, πετυχαίνει να κατασιγάσει τη νέα πρόταση νοηματοδότησης της ζωής, που είναι μπρος στα μάτια μας και μας καλεί να αδράξουμε την ευκαιρία και να την υιοθετήσουμε. Μια πρόταση που οδηγεί στην σταδιακή αποτίναξη του ηθικού βάρους από την πλάτη των οικονομικά εξουθενωμένων ανθρώπων με την ομολογία, την άρνηση της ενοχής, το άνοιγμα του εαυτού, την αποδοχή της κοινότητας, το μοίρασμα της αδυναμίας και την ανακάλυψη μιας νέας δύναμης μέσα στην αλήθεια και την αλληλεγγύη.

Στο πνεύμα αυτό, του παραζαλισμένου με αριθμούς ανθρώπου και στο ύφος μιας εξομολόγησης που αφορά πολλούς, με το καλοκαίρι να φτάνει στο τέλος του εν μέσω απολογισμών και υπολογισμών και με το φθινόπωρο να περιμένει απειλητικό στη γωνία, οφείλω –ως πρόταση ζωής– μια μνεία σε όσους δεν είχαν τη δυνατότητα να πάνε διακοπές (και να επισκεφθούν και τον δικό μας μικρό παράδεισο), σε όσους ξενιτεύτηκαν σε νησιά και θέρετρα για τα μεροκάματα μιας ολόκληρης χρονιάς, σε όσους αποχωρίστηκαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα και ρίχτηκαν σαν καυσόξυλα στους λέβητες της τουριστικής βιομηχανίας. Και με αφορμή δυο θεατρικές παραστάσεις που παρακολούθησα σε κάποιο φιλόξενο κάμπινγκ της ελληνικής περιφέρειας, οφείλω ένα ευχαριστώ σε όλους τους καλλιτέχνες που γύρισαν την Ελλάδα στηρίζοντας τον κόσμο με την τέχνη τους χωρίς να κόβουν εισιτήρια, αλλά προτείνοντας στο τέλος το καπέλο τους προς το κοινό λέγοντας δίχως ψεύτικες ντροπές: «Βοηθήστε μας να ζήσουμε!».