Αναδημοσιεύουμε από τον Δρόμο της Αριστεράς την παρουσίαση μιας σημαντικής πρωτοβουλίας που έλαβαν από κοινού η Αντιπροεδρία του Πολυεθνικού Κράτους της Βολιβίας και η ευρωπαϊκή Αριστερά, και πήρε τη μορφή διεθνούς συνάντησης και συζήτησης μεταξύ του Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα και σημαντικών ευρωπαίων διανοούμενων. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στην κατάσταση της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας Αριστεράς και τους τρόπους υπέρβασης των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν τόσο τα εγχειρήματα μετάβασης στη Λατινική Αμερική, όσο και οι ατελείς ακόμη απόπειρες της ευρωπαϊκής Αριστεράς να ανιχνεύσει σύγχρονες και αποτελεσματικές διεξόδους στην πολύπλευρη κρίση της γηραιάς ηπείρου. Παρά τις εμφανείς διαφοροποιήσεις μεταξύ των παρεμβάσεων των συμμετεχόντων, την όλη συζήτηση διαπερνούσε η κοινή αγωνία για την οικοδόμηση της Αριστεράς του 21ου αιώνα.
Πιερ Λοράν: Πορεία σύγκλισης των δυνάμεων που αντιστέκονται
Παίρνοντας το λόγο μετά τους ευρωπαίους διανοούμενους, ο επικεφαλής του Γαλλικού Κ.Κ. και πρόεδρος του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς Πιερ Λοράν, χαρακτήρισε την όλη διαδικασία που προηγήθηκε ως «πολιτικό γεγονός μεγάλης σημασίας για τη δουλειά μας», τονίζοντας ότι αυτή διεξάγεται σε συνθήκες «πολύ βίαιων επιθέσεων των νεοφιλελεύθερων δυνάμεων, που στοχεύουν στην καταστροφή των ευρωπαϊκών κοινωνικών και δημοκρατικών συστημάτων». Ο Πιερ Λοράν, συνεχίζοντας την αποτίμηση της κατάστασης, είπε: «Είμαστε ακόμη μακριά από το τέλος της καθόδου και, αν δεν αντιδράσουμε, θα μας πάνε ακόμη πιο χαμηλά. Αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα είναι ενδεικτικό. Ζούμε μια ιδιαίτερα βίαιη επιτάχυνση αυτών των εξελίξεων. Βέβαια σημαντικά τμήματα των ευρωπαϊκών πληθυσμών μπορούν ακόμη να ελπίζουν ότι θα κρατήσουν κοινωνικά κεκτημένα και αξιοπρεπή διαβίωση ή, εν πάση περιπτώσει, ένα βιοτικό επίπεδο ανώτερο από αυτό που φοβούνται μην ισχύσει και στην περίπτωσή τους. Όλα αυτά αποτελούν τη βάση διαιρέσεων οι οποίες μπορεί να διογκωθούν. Δηλαδή, η βία της ευρωπαϊκής κρίσης δεν προκαλεί μια αυθόρμητη σύγκλιση. Αντίθετα, δημιουργεί σημαντικές ανισότητες και διαιρέσεις».
Σχολιάζοντας έμμεσα την έκκληση του Λινέρα για αναπροσανατολισμό της ευρωπαϊκής Αριστεράς, ο Πιερ Λοράν αναφέρθηκε στην ανάγκη των δυνάμεων που αντιστέκονται στην Ευρώπη «να πουν από κοινού τι θέλουν να κάνουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε κοινωνικό επίπεδο – αλλιώς θα δυσκολευτούν πολύ να ξεπεράσουν το αμυντικό στάδιο των σημερινών αγώνων». Εκτιμώντας ότι «για αρκετό καιρό ακόμη θα συνυπάρχουν, και θα πρέπει να γίνονται σεβαστές, οι διαφοροποιήσεις στα πλαίσια μιας πορείας σύγκλισης των δυνάμεων που αντιστέκονται», ο Πιερ Λοράν τόνισε ότι «αν συμπεριφερθούμε έξυπνα, αυτή η πολυχρωμία θα μας οδηγήσει να δουλέψουμε από κοινού με δίκτυα και πολιτικές οργανώσεις που συχνά είναι πιο ευέλικτες και αποτελεσματικές απ’ ό,τι εμείς». Επισημαίνοντας στη συνέχεια ότι «πρέπει να πάψουμε να ζούμε με την ψευδαίσθηση ότι η Ευρώπη είναι ακόμη το προπύργιο της δημοκρατίας», υπογράμμισε ότι η ήπειρος έχει μετατραπεί σε πεδίο όλο και πιο αυταρχικών πρακτικών και ότι όσα συμβαίνουν σε χώρες όπως η Ελλάδα «δεν έχουν πλέον καμιά σχέση με τη δημοκρατία». Και κατέληξε λέγοντας: «Είμαι πεπεισμένος ότι δεν θα υπάρξει μέλλον για έναν κομμουνισμό του 21ου αιώνα εάν δεν βρούμε τον τρόπο να ανακαλύψουμε από την αρχή νέες μορφές διεθνισμού».
Λινέρα: Να ανοίξουμε δρόμους αφουγκραζόμενοι όσους αγωνίζονται
Παίρνοντας ξανά το λόγο μετά τον πρώτο κύκλο παρεμβάσεων, ο Λινέρα τοποθετήθηκε σε σχέση με αρκετά σημεία τους. Καταρχήν συμφώνησε με την κριτική παρατήρηση του Ετιέν Μπαλιμπάρ, που είχε πει ότι η Αριστερά δεν βρίσκεται σε κρίση μόνο στην Ευρώπη αλλά σε όλο τον κόσμο. «Όμως», τόνισε, «άλλες ήπειροι από την ευρωπαϊκή, άλλες χώρες, είναι αυτές που βρίσκονται σε διαδικασίες πειραματισμού και ανοίγματος νέων δρόμων». Αναγνώρισε ταυτόχρονα τα όρια κάθε προσπάθειας να απαντηθεί αποσπασματικά, σε «τοπικό» επίπεδο η κρίση των αριστερών δυνάμεων, δεδομένου ότι αυτή έχει παγκόσμιο χαρακτήρα. Εξάλλου, όπως πρόσθεσε, αυτή η ανάγκη υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι «ο καπιταλισμός είναι πλέον παγκόσμιο καθεστώς, και παγκόσμια πρέπει να είναι και η υπέρβασή του, αφού είναι πλέον αδύνατη η επιστροφή σε τοπικές ή εθνικές λύσεις». Χρειάζεται λοιπόν σύμφωνα με τον Λινέρα μια «πλανητική εναλλακτική λύση, που φυσικά θα πυροδοτηθεί με διαφοροποιημένο τρόπο σε κάθε χώρα».
Σχολιάζοντας την παρέμβαση του Πιερ Λοράν, ο Λινέρα είπε ότι η ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει να αναζητήσει τη δύναμη μέσα από την οποία θα αναγεννηθεί και θα επανενωθεί, ακόμη κι αν ξεκινά από τη σημερινή κατάσταση αδυναμίας. «Κάτι τέτοιο», συνέχισε, «δεν το θέλουν μονάχα τα διάφορα ρεύματα της Αριστεράς, αλλά ακόμη περισσότερο το επιζητούν οι λαοί». Ο Λινέρα θύμισε ότι υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη αλλά και σ’ όλο τον κόσμο ευρείες κοινωνικές ομάδες που είναι δυσαρεστημένες από την τύχη που τους επιφυλάσσεται και κινητοποιούνται «συχνά με τρόπο ανεξάρτητο από ό,τι κάνει η Αριστερά». Άρα η δουλειά της Αριστεράς, επιχειρηματολόγησε, δεν είναι να κατασκευάσει ένα φαντασιακό μέλλον στο οποίο πρέπει να προσχωρήσουν οι δυσαρεστημένοι. Αντίθετα, πρέπει να ανακαλύψει το δρόμο προς το μέλλον, τα επιχειρήματα και τις επιλογές που ανοίγουν μια νέα προοπτική, ξεκινώντας ακριβώς από τις δράσεις των ανθρώπων που έτσι κι αλλιώς αντιστέκονται και κινητοποιούνται.
Η Αριστερά σε όλες τις εκδοχές της δεν πρέπει να ψάχνει μέσα στους τοίχους των γραφείων της αυτό που μπορεί να βρει σ’ αυτό που λένε, κάνουν και προσμένουν οι απλοί άνθρωποι. Αυτή η προσπάθεια, τόνισε ο Λινέρα, μοιάζει πιο ταπεινή από τις συσκέψεις κεκλεισμένων των θυρών, και σίγουρα είναι πιο περίπλοκη, «διότι απαιτεί να είμαστε ένα με τον απλό κόσμο, να ζούμε μαζί του, να βιώνουμε τις προσδοκίες του και τις απογοητεύσεις του – αλλά μόνο έτσι θα βρούμε τα λόγια που θα τον ξεσηκώσουν». Ενίσχυσε αυτή την άποψή του παραθέτοντας μια σειρά παραδείγματα από τη βολιβιάνικη εμπειρία των προσπαθειών να βρεθούν τα συστατικά μιας «νέας κοινής λογικής» και μιας νέας ελπίδας. Είπε χαρακτηριστικά: «Όντας διανοούμενος, πανεπιστημιακός, αριστερός, θα βρω τον τρόπο να κάνω τα πράγματα να κινηθούν – με σημείο εκκίνησης όμως ό,τι έρχεται από την κοινωνία». Συμφωνώντας ότι υπάρχει ένα δυναμικό και αναπτύσσονται αγώνες, υπενθύμισε ότι «πρέπει να είμαστε αρκούντως σεμνοί ώστε να αφουγκραστούμε τη νέα γλώσσα τους, και αρκούντως υπεύθυνοι ώστε να την αρθρώσουμε και να την οργανώσουμε».
Καπιταλισμός και δημοκρατία
Ο Λινέρα ολοκλήρωσε τη δευτερολογία του αναφερόμενος πάλι στη σχέση καπιταλισμού και δημοκρατίας, θέμα που απασχόλησε και αρκετούς από τους συνομιλητές του. «Κατά μία έννοια, είχαν δίκιο οι συστημικοί διανοούμενοι που ήδη το 1975 κατάρτισαν μια μελέτη η οποία επεσήμαινε ότι η δημοκρατία σταδιακά θα μετατρεπόταν σε εμπόδιο για τον καπιταλισμό. Όντως, όσον αφορά τις σύγχρονες διαδικασίες αναπαραγωγής του κεφαλαίου, η δημοκρατία τείνει σταδιακά να μετατραπεί σε εμπόδιο. Αρχικά η δημοκρατία χρησιμοποιήθηκε από τον καπιταλισμό ως μηχανισμός νομιμοποίησής του μέσω των εκλογών. Αλλά η ανάγκη νομιμοποίησης υφίσταται όσο η θέση κυριαρχίας μοιράζεται, όσο υπάρχει μια συμμαχία κυρίαρχη και από ιδεολογική σκοπιά αδιαμφισβήτητη. Όταν όμως εμφανίζονται ιδέες ή εναλλακτικές λύσεις που αμφισβητούν αυτήν την κυριαρχία, όταν οικοδομούνται συμμαχίες διαφορετικές από την κυρίαρχη, όταν η κοινωνία ξαναδίνει στη δημοκρατία μια νέα έννοια και αρνείται να τη δει ως νομιμοποίηση των κυρίαρχων, τότε η δημοκρατία γίνεται εμπόδιο στον καπιταλισμό. Αυτό επισημάνθηκε εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες. Και αυτό συμβαίνει κατά ένα τρόπο όταν οι άνθρωποι νοηματοδοτούν τη δημοκρατία και επενδύουν σ’ αυτήν ως μέσο για να συμμετάσχουν σε αυτό που είναι κοινό. Όταν την εφαρμόζουν ως μέθοδο για να οικοδομήσουν το κοινό, ως μέθοδο για να χρησιμοποιήσουν ό,τι είναι κοινό. Όταν λοιπόν η δημοκρατία βιώνεται ως ενσάρκωση του κοινού, ως αποτέλεσμα των λαϊκών αγώνων, τότε δεν είναι πλέον ένα μέσο νομιμοποίησης του καπιταλισμού αλλά η γέφυρα που οδηγεί προς τον κομμουνισμό. […] Άρα δεν υπάρχει οριστικός ορισμός της δημοκρατίας. Ο ορισμός της εξαρτάται από τον αγώνα που γίνεται γι’ αυτήν. Στις μέρες μας, η δημοκρατία χρησίμευσε για να αντιμετωπίσουμε στρατιωτικές δικτατορίες. Έπειτα χρησίμευσε ως μηχανισμός φρεναρίσματος του νεοφιλελεύθερου ολοκληρωτισμού. Και μπορεί στο μέλλον, ανάλογα με τους αγώνες που θα δώσουμε, να γίνει ένα βήμα που θα μας επιτρέψει να πλησιάσουμε στον κομμουνισμό. Όμως μονάχα ο αγώνας μπορεί να ανοίξει έναν τέτοιο ορίζοντα!».
Μετάφραση / Επιμέλεια: Σοφία Χατζηλάμπρου, Ερρίκος Φινάλης
