Φωτογραφία: Ancient handprints at the Cueva de las Manos. Photo © Lisa Weichel, licensed Creative Commons Attribution.
Φταίει και το σχολείο. Όταν στην τρυφερή ηλικία του Δημοτικού, μαθαίναμε στην ιστορία ότι ο ελληνικός στρατός νικούσε επειδή ήταν εθελοντικός, ενώ οι εχθροί ήταν μισθοφόροι, που προφανώς δεν πίστευαν σε κάποια μεγάλη ιδέα σαν τη δικιά μας. Αδιάφορο σε ποιες μάχες και σε ποια εποχή. Σίγουρα αυτό ίσχυε κάθε φορά που νικούσαμε, γιατί όταν χάναμε, έφταιγε το δυσανάλογο μέγεθος και η άρτια οργάνωση της στρατιάς του εχθρού. Αυτό που έχει σημασία πάντως και έκτοτε έχει εμποτίσει την αντίληψή μας, είναι πως στις μάχες χωριζόμαστε αναγκαστικά σε εμπνευσμένους ιδεαλιστές και συμφεροντολόγους μισθοφόρους.
Αργότερα βέβαια, έμαθα πως σε παρόμοιο συμπέρασμα καταλήγει και η παιδαγωγική επιστήμη, όταν επιμένει πως τα εσωτερικά κίνητρα (πνευματικά κυρίως οφέλη) οδηγούν σε βαθύτερη μάθηση από τα εξωτερικά (έπαινοι, υλικές ανταμοιβές), χωρίς ωστόσο να απορρίπτει ή να διαχωρίζει με ηθικό πρόσημο τα μεν από τα δε. Με άλλα λόγια, πάνω από όλα μετράει η θέληση. Το γνωρίζουμε όλοι. Η θέληση του καθενός, που τον οπλίζει επιμονή και δύναμη για να επιτύχει το στόχο που έχει αυτοβούλως επιλέξει.
Όμως η επιστήμη είναι ψυχρό εργαλείο και δεν προσφέρεται για καταστάσεις ψυχικής ανάτασης. Τέτοιες που χρειάζεται μια καλή προπαγάνδα, από την πιο αθώα της Οικονομικής Δημοκρατίας μας, μέχρι όλα ανεξαιρέτως τα απολυταρχικά καθεστώτα του παρόντος και παρελθόντος. Πάντα η εξουσία θα χρειάζεται Ιδέες για να μεθά το λαό. Και πάντα ο εθελοντισμός, θα κατέχει μια περίοπτη θέση στη λίστα των μηχανισμών της, άλλοτε στήνοντας στρατούς, σαν του βιβλίου της ιστορίας, άλλοτε καλλιεργώντας οπαδούς και άλλοτε αποπροσανατολίζοντας και υπνωτίζοντας συνειδήσεις.
Όπως οι συνειδήσεις που υπνωτίστηκαν κατά τις δυο προηγούμενες δεκαετίες, εκείνες της ευδαιμονίας, οπότε, χωρίς να υπάρχουν ορατοί εχθροί ή προφανείς δυστυχίες το κάλεσμα στον εθελοντισμό έφτασε το όριο του αυτοσκοπού. Ο εθελοντισμός για τον εθελοντισμό, βαπτίστηκε το αντίδοτο για τις ψυχρές και απόμακρες κοινωνικές σχέσεις, ελκυστική επιλογή ώστε να σπάσει το περίβλημα του ατομισμού και να συναντηθούν οι άνθρωποι σε ένα περιβάλλον συμπόρευσης κάτω από κοινό σκοπό. Ο σκοπός σχεδόν δεν μετρούσε ποιος ήταν. Γεννήθηκε ο εθελοντής παντός καιρού: της οικολογίας, του πολιτισμού, της φιλανθρωπίας, του αθλητισμού.
Το βασικό του περίγραμμα ήταν ότι υπηρετούσε χωρίς αντάλλαγμα έναν ευγενή σκοπό. Ο σκοπός αυτός, σπανίως ήταν αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής και προσωπικής αγωνίας, αλλά συνηθιζόταν να επιβάλλεται ως μόδα και κυρίως από τα ΜΜΕ, (τα οποία συχνά με πονηρό τρόπο συγκάλυπταν ευθύνες φορέων και προσώπων για τα δεινά που δήθεν πολεμούσαν). Από την περίοδο εκείνη, δεν βρίσκω καλύτερο παράδειγμα από το σώμα εθελοντών της Ολυμπιάδας του 2004. Από τα μεγάφωνα κατά την τελετή έναρξης, μια από τις πέντε πιο σπάταλες γυναίκες του κόσμου, ευχαριστούσε τους άμισθους εργάτες των Ολυμπιακών αγώνων, λίγες ώρες πριν πάρουν φωτιά τα Τουρκοβούνια από τους 3,5 τόνους πυροτεχνημάτων που άναψε η ίδια σε δεξίωση στην οικία της. Οι εθελοντές τότε είχαν αγνότητα στην ψυχή τους, αλλά και αφέλεια μεγάλη, γεγονός, όχι εξόφθαλμα κακό, μα σίγουρα, όπως κάθε αβασάνιστη επιλογή, υπονομευτικό για την έννοια της ανιδιοτελούς προσφοράς, όταν θα ερχόταν η στιγμή –και νά την ήρθε– που θα την είχαμε πολύ μεγάλη ανάγκη.
Έτσι, λίγο η εθνικιστική μας παιδεία, λίγο τα ριγμένα μας πνευματικά αντανακλαστικά, συνέβαλαν ώστε σήμερα πια, η κυρίαρχη σημασία της λέξης εθελοντισμός να σημαίνει την δωρεάν παραχώρηση ανθρώπινης ενέργειας, ως απρόσωπου αναλώσιμου υλικού για την επίτευξη ενός στόχου. (Αυτό που βασικά παραχωρεί ο εθελοντής, είναι η θέλησή του, και τα υπόλοιπα έρχονται μόνα τους.) Σε περιόδους και καταστάσεις όπως η σημερινή στη χώρα μας, η σημασία του εθελοντισμού ως τέτοιου, ανέδειξε τους κινδύνους που εμπεριέχονται σε αυτή και οδήγησαν πολλές φορές σε υπονόμευση της ηθικής του αξίας και παραποιήσεις της ίδιας του της φύσης.
Ακολουθεί β’ μέρος…
