Είναι σύνηθες στις επαρχίες, στις ελληνικές, (και στις άλλες βέβαια, εμείς θα σκεφτούμε λίγο τις ελληνικές), μέσω των παραδόσεων και των εθίμων, να διατηρούνται, να παραποιούνται, και άλλοτε να δημιουργούνται μύθοι και θρύλοι. Πολλές φορές, όπως είναι και φυσικό, μπορεί να αφορούν και ιστορικά γεγονότα του κάθε τόπου, δίνοντας έτσι στην κάθε περιοχή το κάτι ξεχωριστό, από το τι πρόκειται να ακούσει ένα μικρό παιδί, μέχρι και την σκουριασμένη ιστορία που μπορεί να σου πει ένας ορεξάτος γέροντας (δυο κύκλοι που τέμνονται συχνότατα).
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Παλιόχωρας, μιας πόλης-οχυρό, στο βόρειο τμήμα των Κυθήρων, που καταστράφηκε από τον περιβόητο Χαΐρ αντ Ντιν Μπαρμπαρόσα (Barbaros Hayreddin) πριν από τετρακόσια χρόνια περίπου. Πολλά έχουν ειπωθεί γύρω από αυτή την περίπτωση. Γυναίκες πνίγανε τα μωρά τους σε σπηλιές, άλλοι σφαγιάστηκαν, σπίτια και εκκλησιές κάηκαν και ισοπεδώθηκαν συθέμελα, αμύθητα πλούτη κλάπηκαν, πειρατές με φτερά έπαιζαν πάσες τα πνιγμένα μωρά στον αέρα (καλά, αυτό δεν είναι εξακριβωμένο) και άλλα φρικτά τέλος πάντων.
Πάντως, το σιγουρότερο, αυτό που δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανένας μας, είναι η ύπαρξη του ναού της Αγίας Βαρβάρας στην είσοδο της πολιτείας. Δυστυχώς, στο εσωτερικό της εκκλησιάς δεν σώζονται τοιχογραφίες (τις κατέστρεψαν άραγε οι αλλόθρησκοι και βέβηλοι πειρατές; ..Γιατί δεν κατεδαφίστηκε ολάκερο;) παρά μόνο ένα παλιό τέμπλο ιερού που διασώζεται ως και σήμερα. Αυτό είναι το καλύτερα διατηρημένο μνημείο στον χώρο του Αγίου Δημητρίου (Παλιόχωρα). Με όλα τα ακράδαντα στοιχεία που στηρίζουν την ταυτότητα του ναού, δεν δίνεται σχεδόν κανένα περιθώριο στο κοινό να την αμφισβητήσει…
Ως άνθρωπος υπεύθυνος, με βαθιά ιστορική συνείδηση, φιλότιμο και μπόλικο ελεύθερο χρόνο, μου ήταν αδύνατον να μην προβώ αργά ή γρήγορα στην δημιουργία αυτού του κειμένου, μιας που έχω την τιμή να είμαι ο πρώτος που ξέρει..
Σύμφωνα με την σπουδαία μελέτη του αείμνηστου δόκτορος Μπούρ Δάκαλη (Bouhr Thaggaly), ιστορικού λαογράφου και λάτρη του νησιού (πέθανε το 1996), γνωρίζουμε όσα γνωρίζουμε για την Παλιόχωρα Κυθήρων. Αυτό που πολλοί ίσως αγνοούν, είναι πως η έρευνα για τον δόλιο δόκτορα έμεινε ημιτελής. Και προφανώς γιατί το ιστορικό κενό που δημιουργούσε η έλλειψη τεκμηρίων για την ύπαρξη ναού του Αγίου Δημητρίου στην περιοχή, κρατούσε τον Δάκαλη σε επιφυλακή. Με τα χρόνια, ενώ αλληλογραφούσε με ιστορικούς αλλά και ντόπιους από όλο τον κόσμο, τον χτύπησε η άνοια και το αλτσχάιμερ. Μετά τον θάνατό του, όλη η βιβλιοθήκη και η χαρτούρα του κληρονομήθηκε από τον ανιψιό του. Ο Έντι αν και καλόκαρδος και πάντα πρόθυμος να βοηθήσει, εξακολουθεί να είναι ένας απολίτιστος και ανιστόρητος κεφτές με πόδια. Έτσι, το φιλότιμό μου με τράβηξε ως τα σκουπίδια του γείτονά μου, να περισώσω αυτά που ο ίδιος αδυνατούσε να εκτιμήσει.
Ήταν πραγματικό σοκ για εμένα όταν μέσα στην χρόνια αλληλογραφία του ανακάλυψα ένα γράμμα απείραχτο, σε έναν κλειστό φάκελο από έναν φίλο του, γριφολόγο στο Παρίσι..
Για να καταλάβεις καμιά φορά την σχέση μεταξύ προβλήματος και λύσης, είναι απαραίτητο να έχεις πλούσια και ζωηρή φαντασία, έτσι ώστε να αντιληφθείς το πρόβλημα ως ικανοποιητική ρίζα της λύσης (εκ των υστέρων) και όχι την λύση ως λογική (αναμενόμενη) συνέχεια του προβλήματος. Έτσι και εδώ, θα χρειαστεί ο αναγνώστης να έχει ζωηρή φαντασία.
Οι κάτοικοι του Αγ. Δημητρίου, αν και φαίνεται να ασχολήθηκαν με την πειρατεία για να εξασφαλίσουν μια καλύτερη ζωή, υπήρξαν θεοσεβούμενοι και πιστοί άνθρωποι, πράγμα που κατοπτρίζεται στην ύπαρξη όλων αυτών των μικρό-εκκλησιών στον οικισμό. Επίσης, στην περιοχή φαίνεται οτι ο πιο εμβληματικός ναός, ο μεγαλύτερος (εκτός του ημιτελή στο εσωτερικό του οικισμού), αυτός που θα μπορούσε να θεωρηθεί φωστήρας, φωτίζοντας απέξω την Παλιόχωρα, ήταν κυρίως η Αγία Βαρβάρα.
Στο γράμμα που άνοιξα, διάβασα μία τελείως πρωτάκουστη εκδοχή για την ημέρα της εφόδου. Ήδη, έχοντας ρίξει τον τοίχο του φρουρίου και ενώ οι άντρες του Βαρβαρόσα πλημμύριζαν την καστρόπολη με τις τρομερές διαθέσεις τους, ο ίδιος βάδιζε αργά με έναν αέρα ικανοποίησης, μετά μίας συνοδείας οκτώ ανδρών, προς τον ναό του Αγίου Δημητρίου, από τον οποίο είχαν μόλις οπισθοχωρήσει άντρες που υπερασπίζονταν την πόλη. Στο εσωτερικό του ναού είχαν αντικρίσει νωρίτερα, για ύστατη φορά, οι παλαιοχωρίτες τον όλο ψυχραιμία και γαλήνη παπά-Χαράλαμπο, τον οποίο κανείς δεν ξανά είδε έκτοτε. Ανοίγοντας την ήδη ξεκλείδωτη πόρτα του ναού, ο πειρατής και οι άντρες του αντίκρισαν (μάλλον) τον ιερωμένο ζωσμένο με εκρηκτικά και έτοιμο να ανάψει φιτίλι. Κάποιος τους είδε από μακριά να σκύβουν όλοι τους με το που άνοιξε η πόρτα, αλλά ένας τους, πιο ψύχραιμος φαίνεται, ταχύτατα τράβηξε πιστόλι και «απόκανε» τον παπά-Χαράλαμπο. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει γιατί κανείς δεν ήταν εκεί. Μπορεί αυτός που «βάφτισε» τον Αγ.Δημήτριο Αγία Βαρβάρα να ήταν κάποιος ντόπιος που απέμεινε θαρραλέα μαζί με τον παπά, μπορεί να ήταν και κάποιος κρυφό-χριστιανός από τους οκτώ του Βαρβαρόσα. Πάντως, φαίνεται ο καταστροφέας ολόκληρης της καστροπολιτείας να περιορίστηκε στο ξύσιμο των αγιογραφιών του ναού και στην καταστροφή του παλιού και μεγαλοπρεπούς τέμπλου του ιερού. Αυτό ως μια ένδειξη σεβασμού στην αγία στην οποία τον έπεισαν οτι ήταν αφιερωμένος ο ναός, η οποία τύγχανε να έχει το όνομά του, Βαρβάρα.
Έτσι, για κοντά τετρακόσα χρόνια και βάλε, ο ναός του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου της πολιτείας προφανώς, υπέστη πλην των κλοπών δομικών στοιχείων του (όπως οι πλάκες του τρούλου), των σεισμικών δονήσεων που θα κλόνιζαν τα θεμέλια και τα ντουβάρια του και την αλλαγή φύλου και ταυτότητας.
Πόσες λειτουργίες θα έχει δει αυτός ο δόλιος ναός έκτοτε, στην γιορτή της Αγίας Βαρβάρας. Τουλάχιστον τώρα, με τα κόκαλα του Αγίου Δημητρίου να τρίζουν ως απάντηση στην ασέβεια των ανυποψίαστων, έχουμε κάποιον λόγο να θεωρούμε την Παλιόχωρα «στοιχειωμένη».
P.T.R.