Δακτυλοθεσία: Έκφραση που στη μουσική σημαίνει την καταλληλότερη διάταξη και σειρά χρησιμοποίησης των δακτύλων κατά την εκτέλεση μιας μελωδίας. Μεταξύ των λυράρηδων της Μικράς Ασίας, τον 17ο αιώνα, σε μεγάλη εκτίμηση ήταν οι δακτυλοθεσίες του Γιουσούφ Μασουντί. Η ‘‘δακτυλοθεσία του σατανά’’ είναι έκφραση που υποδηλώνει πολύ δύσκολη θέση. Υπάρχει η ισπανική εκδοχή της ‘‘δακτυλοθεσίας του σατανά’’ που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες. Αυτή διαφυλάχθηκε μόνο σε παραλλαγμένη μορφή για την κιθάρα και σ’ αυτήν μπορούμε να δούμε ότι πέρα από τα δέκα δάχτυλα χρησιμοποιούνταν και ενδέκατο: σύμφωνα με το θρύλο, ο σατανάς γι’ αυτή τη θέση χρησιμοποιούσε και την ουρά του! Για τη ‘‘δακτυλοθεσία του σατανά’’ μερικοί λένε ότι πρωταρχικά σήμαινε κάτι εντελώς διαφορετικό: αποκάλυπτε τη σειρά των ενεργειών στη διαδικασία κατεργασίας του χρυσού ή τη σειρά με την οποία πρέπει να φυτέψουμε τα οπωροφόρα δέντρα για να έχουμε πάντα φρέσκους καρπούς από την άνοιξη ως το φθινόπωρο και ότι μόνο μεταγενέστερα, με την εφαρμογή της στη μουσική, μετατράπηκε σε δακτυλοθεσία και μ’ αυτό τον τρόπο η νέα σοφία έθαψε κι έκρυψε τις παλαιότερες σοφίες. Το μυστικό της, λοιπόν, μπορεί να μεταβιβαστεί από τη μία στην άλλη γλώσσα των ανθρώπινων αισθητήριων οργάνων, χωρίς να χάνει τίποτε από την αποτελεσματικότητά της.

Μίλοραντ Πάβιτς, Το Λεξικό των Χαζάρων

Αν κάποιος μου έβαζε ένα πιστόλι στο χοντρό κεφάλι μου και με ρώταγε «ποια είναι η σπουδαιότερη (καλή) τέχνη, αυτή που αν εξαφανιζόταν αύριο θα έκανε τον κόσμο ανυπόφορο;» η απάντηση μου θα ήταν, χωρίς πολλή σκέψη: η μουσική. Να σημειώσω εδώ ότι η σχέση μου με τη μουσική είναι καθαρά σχέση θαυμασμού. Είμαι ακροατής και τίποτα παραπάνω. Δεν ξέρω να παίξω ούτε μισή νότα. Δεν υπάρχει, όμως, τίποτα που να μπορώ να κάνω δίχως τη συνοδεία της. Είτε προπονούμαι, είτε τρώω, είτε ετοιμάζω κήρυγμα, είτε προσεύχομαι, είτε κάνω οποιαδήποτε εργασία αναζητώ πάντοτε τη συντροφιά της μουσικής. Αυτή η σχέση ξεκίνησε από τότε που άκουσα πρώτη φορά, στην Έκτη Δημοτικού, από πειρατική κασέτα, το Seventh Son of a Seventh Son των Iron Maiden και συνεχίζεται με αμείωτη ένταση και πάθος μέχρι σήμερα˙ χωρίς να έχουν, μάλιστα, μεταβληθεί ιδιαίτερα τα μουσικά μου γούστα. Με μουσική κοιμόμουν, με μουσική ξύπναγα. Μουσική άκουγα κρυφά στην τάξη. Με μουσική πανηγύριζα κούπες που κέρδιζε η ομαδάρα και με μουσική παρηγοριόμουν μετά από μεγάλες ήττες. Φιλίες, τσακωμοί, μεγάλες αποφάσεις, επιτυχίες, αποτυχίες, όλα συνδεδεμένα με την ύψιστη τέχνη των Μουσών.

Αν υπάρχει πράγματι μια τέχνη παγκόσμια, οικουμενική, πανανθρώπινη αυτή είναι η μουσική. Δεν δεσμεύεται από όρια που χωρίζουν τους ανθρώπους. Δεν χρειάζεται να ξέρεις γερμανικά για να εκτιμήσεις τον βιομηχανικό ήχο των Rammstein. Δεν είναι ανάγκη να είσαι απόφοιτος του πανεπιστημίου του Berkeley για να σε παρασύρουν οι πολύπλοκες συνθέσεις των Dream Theater. Δεν είναι απαραίτητες οι γνώσεις ιρανικών διαλέκτων για να ταξιδέψεις με τη φωνή του Alireza Ghorbani. Δεν σε ενοχλεί καθόλου δίπλα στην ηλεκτρική κιθάρα που σολάρει να ακούσεις το πιάνο να παίζει το Marche Funèbre του Σοπέν. Είτε θωρείς εαυτόν σύγχρονο είτε παραδοσιακό, μπορείς να αγαπήσεις κομμάτια που γράφτηκαν τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση ή τον 21ο αιώνα χωρίς να νοιώσεις ότι προδίδεις τις αρχές σου.

Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι η τεράστια επιρροή της μουσικής στον άνθρωπο, σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης, μου προξενούσε πάντα ζωηρή εντύπωση. Ενώ θα βρεις ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση ή κανένα ενδιαφέρον για τις άλλες μορφές τέχνης (ξέρω πολλούς που θεωρούν την ποίηση ‘‘μια βλακεία’’, το θέατρο ‘‘ανούσιο’’, τη ζωγραφική ‘‘παιδιαρίσματα’’) εν τούτοις, πολύ δύσκολα θα βρεις κάποιον που να μην αρέσκεται να ακούει, έστω περιστασιακά, μουσική.
Αλλά –επειδή δεν μπορώ να μην πω και κάτι το θρησκευτικό– και ποια θρησκεία δεν λατρεύει με μουσική το θεό της; Ακόμα και αυτοί που πιστεύουν στον ίδιο θεό, προσαρμόζουν τη λατρευτική μουσική τους στα ιδιαίτερα γνωρίσματα του λαού τους. Ο Δαβίδ ο Ψαλμωδός, ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Ιωάννης Κουκουζέλης, αλλά και η αγία Καικιλία, ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ, η μοναχή Κεϋρούζ και πολλοί άλλοι σε Ανατολή και Δύση υμνούν τον ίδιο θεό αλλά με διαφορετικό τρόπο. Κι ακόμα, αν θεωρήσουμε την θρησκευτική λατρεία στις οικουμενικές της διαστάσεις, από τις Βουλγάρικες φωνές μέχρι τα Γκόσπελ και από τους δεξιοτέχνες Σούφι μέχρι τα θιβετιανά Μάντρας και τις Αφρικανικές τελετουργίες η μουσική αποταμιεύει τον πολιτιστικό πλούτο και απηχεί την ψυχική ιδιοσυγκρασία κάθε λαού. Για να το πω με άλλα λόγια, ο λαός όταν λατρεύει δεν προσαρμόζει τη φωνή του στη φωνή του θεού του (ο οποίος άλλωστε, συνήθως, ενώ δίνει πολλές συμβουλές για τον ηθικό βίο των ανθρώπων, είναι εξαιρετικά φειδωλός στις καλλιτεχνικές του οδηγίες) αλλά φιλοξενεί το θεό του μέσα στη μουσική του.

Πού οφείλεται άραγε αυτό; Δεν έχω την παραμικρή ιδέα. Όσο κι αν το σκέφτηκα δεν μπόρεσα να βρω κάποια ικανοποιητική θεωρία. Άλλωστε με τη λογική και τη νοησιαρχία δεν τα πάω και πολύ καλά. Το απόσπασμα, όμως, που παρέθεσα από το εκπληκτικό βιβλίο του Πάβιτς, μου δίνει μια απάντηση, έστω κι αν στηρίζεται στη φαντασία του συγγραφέα και μόνο. Στη μουσική μέσα κρύφτηκαν οι γνώσεις, οι εμπειρίες, τα συναισθήματα, οι ανησυχίες, οι αναζητήσεις (και ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί) όλου του ανθρώπινου γένους. Και μέσω της μουσικής ερχόμαστε, έστω κι αν δεν το καταλαβαίνουμε, σε επαφή με κομμάτια της ανθρωπότητας ανεξαρτήτως εποχής, γλώσσας, πολιτικών απόψεων και κοσμοθεωριών. Ίσως η μουσική να είναι η παρηγοριά και ο τρόπος συνεννόησης που μας έδωσε ο Θεός μετά τον κατακερματισμό της ανθρωπότητας στον Πύργο της Βαβέλ.